Geschreven door Christel Ermers

In dit blog lees je hoe Japan omgaat met de uitdagingen door haar ouder wordende bevolking. Japan laat zien welke kansen dit biedt op het economische vlak, de werkgelegenheid en de sociale structuur. De groei en innovatie die Japan weet te realiseren kan als voorbeeld dienen voor andere landen zoals Nederland. Wat kunnen we van Japan leren? En welke tips hebben we voor jou?

Japan staat bekend om zijn eeuwenoude tradities maar ook om zijn grensverleggende technologie. Het land staat op dit moment voor een grote uitdaging: de sterk vergrijzende bevolking.

In 2022 daalde voor het eerst het aantal geboorten onder de 800.000. De premier waarschuwde het parlement dat het land op het punt staat als samenleving niet meer te kunnen functioneren. Dit komt omdat de werkende beroepsbevolking sterk gaat dalen de komende jaren. De premier wil maatregelen om het geboortecijfer te verdubbelen!
In 2022 had Japan 125 miljoen inwoners, waarvan 78,1 miljoen Japanners werkzaam waren. De werkende beroepsbevolking vertegenwoordigde daarmee een aandeel van 62,5% van de bevolking van 15 jaar en ouder.

Het geboortecijfer daalt al jaren als gevolg van hoge kosten van levensonderhoud, meer werkende vrouwen maar ook veranderde waarden van Japanse jongeren. Wat ook speelt is dat Japan hele lange werkdagen en weinig vakantiedagen heeft. Dat maakt het opvoeden van een kind een uitdaging. Ook omdat kinderopvang onbetaalbaar is, evenals de huizenprijzen en onderwijskosten. Veel plattelandsscholen sluiten de deuren vanwege de leerlingendaling.

Economische disbalans

Door de vergrijzing heeft Japan hele hoge zorgkosten. De ziekteverzekeringspremies stijgen en het Japanse pensioenstelsel wankelt. Werkenden moeten dus nog meer afdragen en zijn minder geneigd kinderen te nemen omdat ze dat niet kunnen betalen. Men overweegt om de premies voor senioren met een hoog inkomen te verhogen.

Slinkende beroepsbevolking

De Japanse arbeidsmarkt is veranderd door deze vergrijzing. Oudere werknemers blijven langer werken, en worden hierin ondersteund door de overheid en bedrijven. Zo hebben bedrijven – zoals Honda – programma’s opgezet om oudere werknemers te behouden en om te scholen. Ook worden experimenten uitgevoerd met flexibele werkomstandigheden; het deeltijdwerken wordt mogelijk gemaakt evenals het werken op afstand. Op deze manier worden vaardigheden en ervaring van oudere werknemers benut en wordt tegelijk een meer inclusieve arbeidsmarkt gecreëerd.

Volgens een studie van de universiteit van Chuo in Tokio zal Japan tegen 2030 bijna 6,5 miljoen arbeidskrachten te kort komen. Een hogere arbeidsparticipatie van ouderen moet er mede voor zorgen dat de Japanse economie en het sociaalzekerheidsstelsel staande blijven.

Pensioenleeftijd opgerekt van 65 naar 70 jaar

In 2025 zal een op de drie Japanners ouder zijn dan 65 jaar. De Japanse regering heeft de pensioenleeftijd van 65 naar 70 jaar verhoogd. De Japanners hebben daar geen problemen mee. Uit onderzoek blijkt dat drie op de vier van de 65-plussers nog altijd blijft werken: een record binnen de landen van de OESO. Senioren die graag hun levensstijl houden, blijven liever werken dan rond te moeten komen van hun pensioen. Zo blijven ze ook sociaal actief en vitaal.

Een economie in transitie

Door de vergrijzing van de Japanse bevolking zijn er opvallende veranderingen in consumptiepatronen. De markt richt zich meer op producten en diensten die specifiek bedoeld zijn voor ouderen. Oudere consumenten zijn meer spaarzaam maar ook gericht op investeren. Deze trends bieden kansen maar dwingen ook tot nadenken over marketingstrategieën.

Het is opvallend hoeveel senior ondernemers nieuwe bedrijven opstarten. Bedrijven die zich richten op het verbeteren van de kwaliteit van leven van ouderen.

In de samenleving wordt nagedacht hoe verschillende generaties van elkaar kunnen leren en samenwerken. Hoe Japan omgaat met de ouder wordende bevolking op het economische vlak, werkgelegenheid en sociale structuur kan als voorbeeld dienen voor andere landen. Vergrijzing biedt kansen voor groei en innovatie. Dat laat Japan zien!

Inspelen op personeelstekorten

Het personeelstekort in Japan zal fors toenemen en in 2040 zijn er naar schatting 11 miljoen werknemers te weinig; een enorme afname van de beroepsbevolking. De Japanse overheid bereidt maatregelen voor om de arbeidstekorten op te lossen. In de arbeidsintensieve sectoren zijn de tekorten het grootst. Dit zijn sectoren als de bouw, gezondheidszorg en transport.

Japan heeft een programma voor arbeidsmigranten met specifieke vaardigheden in de (scheeps)bouw en overweegt dat programma uit te breiden naar 12 andere sectoren met een arbeidstekort. Het programma voorziet in ruimere visa, het laten overkomen van familie of permanent kunnen verblijven. De regering investeert ook fors in het opleiden van personeel.

Ook loopt het land voorop met het inzetten van technologie om de arbeidsmarktkrapte aan te pakken. Zo zijn er verkoop- en sushirobots. En er zijn er zelfs robots die boeren vervangen.

Daarnaast is er sprake van zogenaamde krimpflatie tactieken, zoals kortere openingstijden, langzamer fastfood, minder treinen en meer zelfbedieningskassa’s.

Verdubbeling kindertoeslag

Een andere belangrijke maatregel is het in balans brengen van de leeftijdsopbouw van de bevolking. Premier Kishida wil het geboortecijfer laten stijgen door ouders een hoger inkomen te geven en huishoudens te steunen met het opvoeden van kinderen. Hij wil ruimere studieleningen en een goed geregeld zorgverlof.

De Japanse regering met Kishida aan het roer beloofde onlangs het nationaal budget voor kindertoeslagen te verdubbelen. En Japanners die bereid zijn een gezin te stichten op het platteland kunnen nog eens rekenen op een € 7.250 extra per kind. Hiermee wil de overheid de leegloop van het platteland stoppen.

Lessen: wat kunnen we als Nederlanders hiervan leren?

Belang van het uitdenken van goede marketingstrategieën. Ontwikkel producten en diensten die passen bij de veranderende consumptiepatronen van een vergrijzende bevolking. Deze trend kan in Nederland net zo goed als kans worden aangegrepen.

Belang van technologie voor het terugdringen van personeelstekorten. Wereldwijd heeft AI haar intrede gedaan en kan worden benut om organisaties toekomstbestendig te maken. In de zorg zien we dat beeldanalyse van bijvoorbeeld CT-scans of MRI-scans snel en nauwkeurig door AI kan worden verricht. De toepassing van AI heeft veel potentie.

Kinderopvang bijna gratis. In 2027 moeten deze uitgestelde plannen alsnog door de Nederlandse overheid worden gerealiseerd. Als de kinderopvang toegankelijk wordt voor álle kinderen, dan zal dit de kansengelijkheid in het onderwijs bevorderen. Dit draagt tevens bij aan een meer inclusieve arbeidsmarkt. Een arbeidsmarkt waarop voor jouw organisatie nu en in de toekomst meer personeel beschikbaar komt.

In deze reeks verschenen eerder blogs over de trends in sociale zekerheid en arbeidsmarkt in China, de Verenigde Staten, Italië en Zweden.

Wil je weten wat je kunt doen om de arbeidsmarktkrapte te lijf te gaan? Probeer een nieuwe invalshoek om de problemen op te lossen m.b.v. onze whitepaper!

Bronnen

BNR webredactie en ANP. (2023, maart 29). BNR nieuws. Japan staat reusachtig personeelstekort te wachten. Opgehaald van www.bnr.nl

Bruijn, P. d. (2023, augustus 22). proudiesmedia.nl. Wat we kunnen leren van Japan. Opgehaald van www.proudiesmedia.nl

Business AM. (2020, februari 7). Japan brengt pensioenleeftijd op 70 jaar. Opgehaald van www.businessam.be

Business AM. (2023, januari 18). Waarom blijven Japanse senioren actief na hun pensioen? Opgehaald van www.businessam.be

Foodlog. (2023, augustus). In Japan is zelfs de service aan krimpflatie onderhevig. Opgehaald van www.msn.com

Harreveld, M. v. (2023, mei 7). BNR nieuws. Demografische ramp in Japan: land van de Grijzende Zon. Opgehaald van www.bnr.nl

Nederland staat voor een van de grootste uitdagingen van de moderne tijd: de energietransitie. In de nasleep van wereldwijde klimaatverandering en de noodzaak om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen, heeft Nederland zichzelf ambitieuze doelstellingen gesteld op het gebied van duurzame energie. Maar dit geldt natuurlijk niet alleen voor Nederland, ook andere landen houden zich volop bezig met de transitie naar een nieuw en duurzamer energiesysteem. In dit blog nemen we drie landen, Duitsland, de VS en India onder de loep. We gaan in op een aantal aspecten van de energietransitie zoals deze daar verloopt. Door te ontdekken hoe in andere landen wordt gewerkt, leer je hoe het ook anders kan.

De energietransitie in Duitsland

Duitsland staat wereldwijd bekend om zijn Energiewende, een term die verwijst naar de energietransitie die het land ondergaat. De Energiewende is een ambitieus beleid dat gericht is op de overgang naar een duurzame, koolstofarme energievoorziening. Het heeft tot doel de afhankelijkheid van kernenergie en fossiele brandstoffen te verminderen en in plaats daarvan het gebruik van hernieuwbare energiebronnen te bevorderen. Een van de belangrijkste doelen van de energietransitie in Duitsland is het bereiken van een CO2-neutrale energievoorziening tegen 2050 en 55% reductie in 2030. Dit is in lijn met de Nederlandse doelstellingen en het Europees CO2 reductie doel (Rijksoverheid, 2023).

Een van de opvallende kenmerken van de energietransitie in Duitsland is de sterke nadruk op hernieuwbare energiebronnen, zoals zonne-energie, windenergie, biomassa en hydropower. Een ander belangrijk aspect van de energietransitie in Duitsland is de uitfasering van kernenergie. Na de kernramp in Fukushima in 2011 heeft Duitsland besloten om volledig af te stappen van kernenergie en alle nucleaire centrales te sluiten (Duitsland instituut, 2022).

De energietransitie in de VS

De energietransitie in de Verenigde Staten is een complex en dynamisch proces dat wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder technologische ontwikkelingen, overheidsbeleid, economische overwegingen en maatschappelijke druk. Hoewel er geen uniforme aanpak is in het hele land, zijn er enkele belangrijke trends en inspanningen die de energietransitie in de VS kenmerken.

Zo is er een aanzienlijke toename van investeringen in schone energieprojecten in de VS. Zowel particuliere bedrijven als overheidsinstanties investeren in de ontwikkeling van grootschalige zonne- en windparken, energieopslagtechnologieën en elektrische voertuigen. Daarnaast is een groeiende trend in de VS de opkomst van decentrale energieopwekking, zoals zonnepanelen op daken en kleine windturbines. Steeds meer huishoudens en bedrijven wekken hun eigen energie op en verminderen zo hun afhankelijkheid van het elektriciteitsnet. Daarnaast wordt er steeds meer aandacht besteed aan energie-efficiëntie in gebouwen, industrie en transport om het energieverbruik te verminderen.

Hoewel het federale beleid in de VS kan variëren afhankelijk van het bestuur, hebben veel staten en lokale overheden ambitieuze klimaatdoelstellingen en stimuleringsbeleid vastgesteld om de energietransitie te bevorderen. Dit omvat het stimuleren van schone energieproductie, het implementeren van energiebesparingsprogramma’s en het bevorderen van elektrische voertuigen.

De energietransitie in India

India ondergaat momenteel een ambitieuze energietransitie om de groeiende energiebehoeften aan te pakken en de milieu-impact te verminderen. Het land heeft een sterke focus op hernieuwbare energiebronnen, met name zonne-energie. India is een van ’s werelds grootste producenten van zonne-energie en heeft ambitieuze doelstellingen gesteld om tegen 2030 450 gigawatt aan hernieuwbare energiecapaciteit te bereiken. Naast hernieuwbare energie richt India zich ook op energie-efficiëntie, met programma’s om energiezuinige praktijken te bevorderen in gebouwen, industrie en transport. Bovendien stimuleert India de elektrificatie van het transportsysteem, met plannen om de adoptie van elektrische voertuigen te bevorderen en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen (National GeoGraphic, 2017).

Een belangrijk aspect van de energietransitie in India is het verbeteren van de energietoegang voor de bevolking. Miljoenen mensen in India hebben nog steeds geen toegang tot betrouwbare elektriciteit. Verschillende initiatieven zijn gelanceerd om universele toegang tot elektriciteit te realiseren en de energiearmoede aan te pakken. Dit omvat de uitbreiding van het elektriciteitsnetwerk en de promotie van decentrale energieopwekking in afgelegen gebieden.

Vergelijking van de landen

Elk land heeft zijn eigen unieke uitdagingen en kansen op weg naar een duurzame energietoekomst. Wil je toch een vergelijking trekken tussen de milieuprestaties van de landen, dat kan met de Environmental Performance Index (EPI):

• Nederland, EPI plaats 11 (2022);
• Duitsland, EPI plaats 13 (2022);
• VS, EPI plaats 43 (2022);
• India, EPI plaats 180 (2022).

(Environmental Performance Index, 2023)

Over het algemeen hebben alle genoemde landen significante stappen gezet in de energietransitie, maar de specifieke benaderingen en de mate van voortgang verschillen. Het is belangrijk op te merken dat de energietransitie een continu proces is en dat landen voortdurend hun inspanningen en beleid moeten evalueren en aanpassen om de overgang naar een duurzamere energievoorziening te bevorderen.

Wise up biedt ondersteuning om vraag en aanbod op de arbeidsmarkt dichter bij elkaar te brengen. Bijvoorbeeld het opstellen van een Human Capital Agenda (HCA) op het gebied van energietransitie en duurzaamheid. Of het meewerken aan onderzoek rondom klimaatadaptatie of circulaire economie. Benieuwd wat we voor jou kunnen betekenen? Neem gerust contact met ons op.

Als jij meer wilt weten over de impact van de energietransitie op de arbeidsmarkt en het onderwijs, lees dan het whitepaper dat Wise up Consultancy heeft geschreven over hoe we aan genoeg personeel kunnen komen voor een succesvolle energietransitie. Benieuwd? Klik dan hieronder:

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.

Geraadpleegde bronnen:

Duitsland instituut. (2022). Factsheet: Energie in Duitsland. Opgehaald van duitslandinstituut.nl

Chat GPT, via https://chat.openai.com/

Environmental Performance Index. (2023). 2022 EPI Results. Opgehaald van epi.yale.edu

National GeoGraphic. (2017). India zet grootscheeps in op schone energie, duurzame verlichting en schone auto’s. Opgehaald van nationalgeographic.nl

Rijksoverheid. (2023). Rijksoverheid stimuleert duurzame energie. Opgehaald van rijksoverheid.nl

De economische voorspellingen zijn positief. Tegelijkertijd zal er de komende jaren sprake zijn van een pensioengolf. Daardoor ontstaat veel vervangingsvraag op de werkvloer. Echter er is ook sprake van ontgroening, d.w.z. dat er veel minder jongeren van school komen. De personeelskrapte zal dus eerder oplopen dan aflopen. Slecht nieuws voor de zgn. tekortberoepen. Dit probleem zal zich niet eenvoudig oplossen. De vraag die we in deze blog beantwoorden, is hoe onderwijsinstellingen hun steentje kunnen bijdragen aan dit probleem. Eerst gaan we verder in op wat precies wordt bedoeld met een tekortberoep en welke tekortberoepen cruciaal zijn om in te investeren. Daarna kijken we welke doelgroepen op de arbeidsmarkt (nog) beschikbaar zijn. Vervolgens gaan we in op de rol en acties die het onderwijs kan ondernemen om het beschikbare arbeidspotentieel naar de tekortberoepen toe te leiden. Alvast een voorproefje: er is echt veel actie mogelijk, mits hierop heel bewust wordt ingezet door onderwijsbesturen.

4 soorten werkgelegenheid waarin tekortberoepen spelen

Door de krapte op de arbeidsmarkt ontstaan er tekortberoepen, dit zijn beroepen waar (veel) openstaande vacatures zijn. Er zijn 4 soorten werkgelegenheid te benoemen waarvoor dit een groot probleem kan worden:

Stuwende werkgelegenheid

Allereerst is dit een probleem voor de zgn. stuwende werkgelegenheid. Het betreft banen bij bedrijven die hoogwaardige producten fabriceren, daarbij innoveren en veel exporteren naar het buitenland. Het is als het ware de dobber waar de economie op drijft. Veelal zijn het bedrijven in de High Tech Systems, maakindustrie, ICT en een deel van de bouw. Inmiddels staan in deze sectoren duizenden moeilijk vervulbare vacatures open. Daarom heeft het kabinet op 3 februari een Actieplan Groene en Digitale Banen gelanceerd om de personele krapte op te lossen.

Verzorgende werkgelegenheid

Ten tweede is dit een probleem voor de zgn. verzorgende werkgelegenheid. Dit betreft banen in sectoren die door de overheid worden gefinancierd voor onze verzorgingsstaat. Denk aan banen bij brandweer, politie, zorg, onderwijs, openbaar vervoer, welzijnswerk, kinderopvang e.d. Vaak zijn er sectorale plannen ontwikkeld om personeel te werven en te behouden. De laatste maanden komen er voor het eerst signalen dat de politiek zich zorgen maakt dat te grote tekorten in deze sectoren kunnen gaan zorgen voor een verlaging van de welvaart naar een onaanvaardbaar niveau.

Werkgelegenheid t.b.v. transities

Ten derde zijn er problemen t.b.v. het realiseren van de energietransitie, stikstofcrisis en verduurzaming van materialen, groene chemie, evenals circulaire economie als daar tekortberoepen ontstaan. Denk bijv. aan installatiemonteurs. Een personeelstekort kan de plannen sterk vertragen waardoor de opwarming van het klimaat de kans krijgt verder op te lopen. Dat is ongewenst, Nederland zal hierin een bijdrage moeten leveren.

Overige werkgelegenheid

Uiteraard zijn er ook sectoren met tekortberoepen die niet bij de eerste drie genoemde horen, denk aan horeca, detailhandel, logistiek, zakelijke dienstverlening en overheid. De vraag is wat daar dan mee moet gebeuren, deze organisaties hebben immers ook personeel nodig. Hierbinnen is een tekortberoep vooral een probleem voor de organisatie en haar klanten, het is minder een probleem voor de samenleving dan de eerste drie genoemde. Het zou tot verschraling van het aanbod kunnen leiden. Echter als de potentiële beroepsbevolking krimpt/niet meer verder groeit, zal de concurrentie met deze sectoren om personeel toenemen dus dat is iets om rekening mee te houden.

Wat is een cruciaal tekortberoep?

In de strijd om voldoende personeel zijn vooral de stuwende-, de verzorgende werkgelegenheid en de werkgelegenheid t.b.v. transities belangrijk. Dat is omdat daar de samenleving het allergrootste belang bij heeft omdat zij hiervan afhankelijk is voor haar welvaart. We noemen de banen hierbinnen in het vervolg van deze blog de cruciale tekortberoepen.

Wat kan het onderwijs doen?

We komen nu aan op de hoofdvraag van deze blog. Hoe kunnen onderwijsinstellingen zorgen dat met name de cruciale tekortberoepen sneller en beter opgevuld worden de komende jaren? We onderscheiden grofweg gezegd 4 doelgroepen die beschikbaar zijn op de arbeidsmarkt. Voor elke doelgroep kunnen onderwijsinstellingen acties ondernemen om hen naar de cruciale tekortberoepen te leiden. We lopen ze alle vier kort langs en beschrijven deze acties.

1. Schoolverlaters

Deze doelgroep is het meest populair bij werkgevers, echter het aantal schoolverlaters neemt de komende jaren behoorlijk af omdat er minder kinderen geboren zijn de laatste decennia. De schoolverlater kan kiezen uit vele banen en zal dus vooral kijken wat hij of zij leuk vindt. Risico is dat noodzakelijke- maar minder leuke banen hierdoor veranderen in cruciale tekortberoepen. Dat is niet wenselijk.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Al voor jonge leerlingen starten met voorlichting, experiment, stage en spel rondom cruciale tekortberoepen
• Beroepskeuze-advies extra aandacht geven gedurende de studie van leerlingen / studenten gericht op het promoten van opleidingen voor cruciale tekortberoepen
• Numerus fixus op opleidingen zetten die minder bijdragen aan samenleving/cruciale tekortberoepen
• Bedrijfsopleidingen/eigen Academy’s faciliteren voor de instroom van leerlingen bij bedrijven/instellingen richting cruciaal beroep, zoals bijv. monteur of verzorgende
• Al tijdens de opleiding werken aan verwachtingen van leerlingen en studenten t.a.v. hun toekomstige beroep door voorlichting, stages en maatwerk (om uitstroom te voorkomen in de eerste 2 jaar werkervaring)
• Leerlingen en studenten veel digitale vaardigheden aanleren om hun arbeidsproductiviteit te verhogen als ze eenmaal gaan werken.

2. Onbenut arbeidspotentieel

Het onbenut arbeidspotentieel is een optelsom van alle werkloos werkzoekenden in Nederland, aangevuld met parttimers die nog uren over hebben evenals herintreders en gepensioneerden zonder werk die zouden willen of kunnen werken maar dat nog niet doen.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Leerstraten inrichten samen met het bedrijfsleven/instellingen/regio voor zij-instroom
• Meer nadruk leggen op skills cq. opgedane werkervaring, bijv. door afgifte van batches, MBO-praktijkverklaringen, certificaten e.d i.p.v. diploma’s
• Samenwerking in arbeidsmarktregio’s opzoeken met WSP’s en leerwerkloketten.

3. Werkenden

Er zijn ook werkenden die een overstap zouden willen maken naar een andere baan, werkgever of beroep. Dit is voor veel werkgevers de meest aantrekkelijke vijver om uit te vissen, maar hierdoor ontstaat wel een onderlinge concurrentie waardoor het de daadwerkelijke problematiek van tekortberoepen macro-economisch gezien niet oplost.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Inzetten op leven lang ontwikkelen en daar aanbod op ontwikkelen gericht op cruciale tekortberoepen
• Aanbod ontwikkelen voor allerlei scholingsfondsen die er zijn (provinciaal, O&O)
• Inzetten op het erkennen van skills (door afgifte van batches, MBO-praktijkverklaringen, certificaten e.d i.p.v. diploma’s)
• Bedrijfsopleidingen/eigen Academy’s faciliteren voor de instroom bij bedrijven/instellingen
• Bedrijven ondersteunen die interne Academy’s opzetten voor eigen personeel t.b.v. personeelsbehoud en verhoging van de arbeidsproductiviteit.

4. Internationals

Dit zijn de arbeidsmigranten, internationale kenniswerkers en statushouders. Deze groep is in feite onuitputtelijk qua aantallen. Echter de Nederlandse samenleving moet wel de ruimte hebben hen te ontvangen en te huisvesten. Ook moet er voldoende draagvlak voor zijn.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Opleidingen verder openstellen voor buitenlandse studenten die opleiden richting een cruciaal tekortberoep
• Buitenlandse studenten Nederlands laten leren en inburgeren tijdens hun verblijf
• Inzetten op behoud van (een deel van) buitenlandse alumni voor banen in Nederland
• Statushouders die inburgeren een (verkort) opleidingsaanbod bieden in samenspraak met tekortsectoren; daarbij meteen perspectief op eigen inkomen bieden
• Kinderen van arbeidsmigranten goed laten doorstromen naar beroepsopleidingen en universiteiten (kansenongelijkheid aanpakken).

Conclusie

Er is een rol weggelegd voor onderwijsinstellingen bij het aanpakken van cruciale tekortberoepen. Dit heeft de samenleving hard nodig: daar worden we met zijn allen beter van. Aan actiemogelijkheden geen gebrek. Deze acties moeten nu in gang gezet worden want de komende jaren zullen de tekorten in de voor samenleving en economie cruciale beroepen eerder toenemen dan afnemen. Dit vergt schoolbesturen die deze verantwoordelijke rol erkennen en bereid zijn verdere stappen te zetten.

Wil je meer inzicht in hoe onderwijs kan verbeteren en innoveren, download dan nu onze whitepaper “De 5 nieuwste trends in onderwijs”. In deze whitepaper worden trends en strategieën aangereikt om meer impact te maken.