Momenteel vindt er wereldwijd een grote verschuiving plaats van fossiele brandstoffen naar duurzame en schone energiebronnen. De energietransitie heeft niet alleen gevolgen voor het milieu, maar ook voor de arbeidsmarkt. In deze blog zullen we de impact van de energietransitie op de arbeidsmarkt verkennen. Hierbij kijken we naar zowel de kansen als de uitdagingen die deze overgang met zich meebrengt.

Een van de belangrijkste aspecten van de energietransitie is de creatie van nieuwe werkgelegenheid. De ontwikkeling en implementatie van hernieuwbare energiebronnen, zoals zonne- en windenergie, leiden tot een groeiende vraag naar gespecialiseerde professionals. Banen op het gebied van zonne-energie-installatie, windturbineonderhoud, energie-efficiëntieadvies en elektrische voertuigtechnologie zijn slechts enkele voorbeelden van nieuwe mogelijkheden die ontstaan ​​door de energietransitie. Deze groeiende sector biedt kansen voor zowel hoogopgeleide professionals als geschoolde werknemers. Het betreft hier in eerste instantie banen die  gericht zijn op installatie, maar ook in de toekomst zal een verhoogde vraag blijven in verband met het onderhoud dat gerelateerd is aan deze installaties.

Niet alleen in Nederland heeft de energietransitie grote impact op de arbeidsmarkt. Volgens het rapport “Renewable Energy and Jobs” van het Internationaal Agentschap voor Hernieuwbare Energie (IRENA, 2022), bood de hernieuwbare energie sector tot 2022 wereldwijd al meer dan 12,7 miljoen banen. IRENA voorspelt dat deze sector tegen 2050 kan groeien tot 42 miljoen banen, waarmee het een belangrijke motor wordt voor werkgelegenheidsgroei.

Omscholing en bijscholing

Naast nieuwe banen vraagt de energietransitie ook om omscholing en bijscholing van werknemers in bestaande industrieën. Met de afname van het gebruik van fossiele brandstoffen zullen sectoren zoals de olie- en gasindustrie te maken krijgen met banenverlies. Het is van cruciaal belang om deze werknemers de mogelijkheid te bieden om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen en zich aan te passen aan de veranderende arbeidsmarkt. Overheidsprogramma’s en investeringen kunnen worden ingezet om omscholing en bijscholing te faciliteren, zodat werknemers kunnen overstappen naar banen in opkomende groene sectoren.

Regionale verschillen

De impact van de energietransitie op de arbeidsmarkt kan regionaal sterk variëren. Gebieden die traditioneel afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, zoals kolenmijnen of olievelden, kunnen te maken krijgen met aanzienlijke werkloosheid en economische uitdagingen. Het is belangrijk om hierbij te erkennen dat getroffen werknemers ondersteund moeten worden bij het vinden van nieuwe kansen in duurzame sectoren. Dit kan onder meer betekenen dat er investeringen worden gedaan in de ontwikkeling van hernieuwbare energieprojecten in deze gebieden, evenals in herplaatsingsprogramma’s en een sociaal vangnet voor werknemers die worden getroffen door de veranderingen.

Momenteel zijn er in Nederland 30 RES-regio’s (Regionale Energie strategieën) actief, die samenwerken aan het realiseren van de nationale doelstellingen op het gebied van duurzame energie. Een RES-regio heeft de taak om een strategie te ontwikkelen om de nationale doelstellingen op het gebied van duurzame energieopwekking te realiseren.

In de RES-regio’s worden verschillende aspecten van de energietransitie onderzocht, zoals de potentie voor duurzame energieopwekking, de benodigde infrastructuur, de betrokkenheid van burgers en bedrijven, en de ruimtelijke inpassing van nieuwe energieprojecten. Op basis van deze analyse worden concrete plannen en maatregelen ontwikkeld. Voorbeelden hiervan zijn het plaatsen van windturbines, het realiseren van zonneparken en het stimuleren van energiebesparing.

De RES-regio’s richten zich niet rechtstreeks op de arbeidsmarkt. Ze kunnen indirect wel invloed uitoefenen op de werkgelegenheid en banencreatie in de duurzame energiesector. Op sommige gebieden hebben ze een faciliterende rol. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan bij- en omscholing. RES-regio’s en arbeidsmarktregio’s moeten nauw samenwerken om de klimaatdoelstellingen en arbeidsmarktvraagstukken dichter bij elkaar te brengen en in gezamenlijkheid op te pakken.

Mocht je meer te weten willen komen over de energietransitie, dan staat hieronder een aantal betrouwbare en actuele bronnen. Deze kun je raadplegen voor informatie over de impact van de energietransitie op Nederlandse banen. Daarnaast is het ook mogelijk om ons whitepaper energietransitie te lezen. Hierin geven wij meer inzicht in de daadwerkelijke cijfers van de energietransitie en beschrijven we de implicaties voor zowel het onderwijs als de overheid.

• Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) – Het PBL voert regelmatig onderzoek uit naar de energietransitie en de gevolgen ervan voor de economie en de arbeidsmarkt. Ze publiceren rapporten en studies over dit onderwerp, die waardevolle inzichten bieden.
• Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) – Het CBS publiceert regelmatig statistieken en rapporten over de arbeidsmarkt en economische ontwikkelingen in Nederland. Raadpleeg deze voor informatie over de werkgelegenheid in de energie- en duurzaamheidssector.
• Ministerie van Economische Zaken en Klimaat – Het ministerie publiceert vaak beleidsdocumenten en rapporten over de energietransitie en de impact ervan op de arbeidsmarkt. Hun website bevat up-to-date informatie.

In aansluiting op ons laatste whitepaper over de inzet van AI, hebben we ook ChatGPT gevraagd om de grootste kansen en uitdagingen van de energietransitie. Zie hieronder de kansen en uitdagingen die AI ziet rondom de energietransitie!

Kansen:

• Nieuwe werkgelegenheid door het ontstaan van ‘Groene banen’
• Technologische innovaties worden bevorderd
• Economische groei kan plaatsvinden na investeringen
• Milieubescherming

Uitdagingen:

• Verlies van banen
• Infrastructuur (gebrek aan) en investeringen
• Regelgevingskaders dienen helder te worden opgesteld
• Sociale rechtvaardigheid komt in het geding doordat momenteel nog niet alle bevolkingsgroepen kunnen profiteren van de energietransitie
• Internationale samenwerking is van cruciaal belang voor het realiseren van de mondiale doelstellingen

Wise up biedt ondersteuning om vraag en aanbod op de arbeidsmarkt dichter bij elkaar te brengen. Bijvoorbeeld het opstellen van een Human Capital Agenda (HCA) op het gebied van energietransitie en duurzaamheid. Of het meewerken aan onderzoek rondom klimaatadaptatie of circulaire economie. Benieuwd wat we voor jou kunnen betekenen? Neem gerust contact met ons op.

Als jij meer wilt weten over de impact van de energietransitie op de arbeidsmarkt en het onderwijs, lees dan het whitepaper dat Wise up Consultancy heeft geschreven over hoe we aan genoeg personeel kunnen komen voor een succesvolle energietransitie. Benieuwd? Klik dan hieronder:

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.

Veel aandacht in Nederland gaat uit naar de energietransitie: van zonnepanelen, windturbines tot het inzetten van warmtepompen. Voorbeelden die iedereen kent. Maar met alleen de energietransitie redden we het niet. Zonder de grondstoffentransitie komen de klimaatdoelen in de knel. We zullen radicaal efficiënter moeten omgaan met grondstoffen, materialen en producten. Hergebruik, reparatie en recycling van producten en materialen moeten deel gaan uitmaken van het dagelijks leven. Circulair grondstoffen- en materialengebruik vermindert ook de leveringsrisico’s uit geopolitiek instabiele landen, zoals China of Rusland (SER, 2022). In deze blog gaan we verder in op deze urgentie en geven we twee voorbeelden van succesvolle projecten op dit vlak. Ook beschrijven we de noodzaak van extra acties op de arbeidsmarkt.

Onvoldoende urgentiegevoel

Hoewel het duidelijk is dat we strategische keuzes moeten maken over gebruik en beschikbaarheid van grondstoffen, wordt die urgentie door overheid en bedrijfsleven onvoldoende gevoeld. Er zijn uitgebreide roadmaps en financiële middelen vrijgemaakt om de energietransitie mogelijk te maken maar er wordt nog niet genoeg aandacht besteed aan de grondstoffentransitie (Rabobank, 2022).

Weliswaar heeft de overheid een Nationaal Programma Circulaire Economie 2023 – 2030 (Rijksoverheid, 2023) waarin staat dat Nederland in 2050 volledig circulair moet zijn. Uit het rapport van de SER blijkt dat de maatregelen van het kabinet niet voldoende zijn voor een volledig circulaire economie in 2050. De doelstelling om het gebruik van niet-biologische grondstoffen in 2030 te halveren wordt waarschijnlijk niet gehaald.

Daarnaast blijven we de komende tijd volledig afhankelijk van derde landen voor de beschikbaarheid van kritische grondstoffen waarvoor nog geen alternatief is gevonden. De oproep van de SER is dan ook duidelijk: de grondstoffentransitie moet dezelfde urgentie krijgen als de energietransitie.

Vanuit Wise up zijn we betrokken bij diverse projecten die aan de grondstoffentransitie bijdragen. Hieronder beschrijven we twee voorbeelden van projecten en programma’s die gericht zijn op het realiseren van een circulaire aanpak.

Voorbeeld 1 – De Green Chemistry Accelerator

Met dit programma worden bedrijven die werken met niet fossiele grondstoffen ondersteund om verder te innoveren en op te schalen. Het opstarten en opschalen van een groen chemie bedrijf dat een sleutelrol speelt in de transitie naar een circulaire, niet op fossiele grondstoffen gebaseerde, economie is namelijk complex. Met name het krijgen van klant commitment en het financieren van pilot en demo fabrieken is erg uitdagend. Hierdoor duurt het lang voordat bedrijven hun waarde in de markt kunnen aantonen.

De Green Chemistry Accelerator helpt juist deze bedrijven om hun bedrijfsspecifieke barrières weg te nemen om de marktadoptie te verhogen en de juiste investeerders aan te trekken. Na een succesvolle eerste ronde wordt in het najaar van 2023 een tweede ronde van het programma gestart.

Voorbeeld 2 – BioBased Circular

Een andere belangrijke actie is de recente aanvraag voor het groeifonds BioBased Circular door het Platform Groene Chemie, Nieuwe Economie.

Dit groeifondsvoorstel BioBased Circular maakt de weg vrij om in Nederland over te schakelen op het gebruik van klimaatneutrale materialen. In de komende acht jaar worden nieuwe productieketens ontwikkeld voor onder andere plastics, kunststoffen en bouwmaterialen die minstens zo concurrerend zijn als de huidige, maar met een groot verschil: ze verruilen fossiele koolstofverbindingen voor plantaardige. Het resultaat: een natuurlijke materialenkringloop die CO2-neutraal is, onuitputbaar is en een fantastisch internationaal economisch perspectief heeft.

Zoals met bovenstaande voorbeelden wordt aangetoond, zijn veel branches, regio’s, provincies en ministeries bezig om de grondstoffentransitie en de circulaire economie aan te jagen.

Dit zijn slechts twee voorbeelden die komen uit de sector chemie. Voor sectoren als de maakindustrie en de bouwsector worden ook tal van projecten en programma’s ontwikkeld om tot een circulaire aanpak te komen.

Aanpak arbeidsmarkt

Deze transitie vraagt ook om een andere arbeidsmarktaanpak. In april 2023 is hierover het rapport verschenen naar knelpunten op de arbeidsmarkt die een belemmering vormen voor de ontwikkeling van een circulaire economie (Rijksoverheid, 2023). Een van de belangrijkste conclusies is dat het gebrek aan voldoende tijd en budget wordt gezien als het belangrijkste knelpunt rondom het bijscholen van personeel voor de circulaire economie. Echter, slechts 44% van de respondenten is bezig met het bijscholen van personeel op dit gebied. Hierop is dus nog veel actie nodig.

Wise up Consultancy biedt ondersteuning om vraag en aanbod op de arbeidsmarkt dichter bij elkaar te brengen. Bijvoorbeeld het opstellen van een Human Capital Agenda (HCA) op het gebied van energietransitie en duurzaamheid. Of het meewerken aan onderzoek rondom klimaatadaptatie of circulaire economie. Benieuwd wat we voor jou kunnen betekenen? Neem gerust contact met ons op.

Wise up Consultancy heeft een whitepaper geschreven met trends en aanbevelingen om de krapte op de arbeidsmarkt tegen te gaan op strategisch niveau. Innovatie is één van de draaiknoppen. Mocht je benieuwd zijn en meer willen lezen over de strategische draaiknoppen, klik dan hieronder:

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.

Geraadpleegde bronnen:

SER. (2022). Verkenning: Evenwichtig sturen op de grondstoffentransitie en de energietransitie voor brede welvaart. Opgehaald van ser.nl

Rabobank. (2022). Update: Grondstoffentransitie is minstens zo urgent voor het bedrijfsleven als de energietransitie. Opgehaald van rabobank.nl

Rijksoverheid. (2023). Beleidsnota: Nationaal Programma Circulaire Economie 2023 – 2030. Opgehaald van rijksoverheid.nl

Rijksoverheid. (2023). Bijlage bij kamerbrief over circulaire economie: Aan de slag met de Circulaire Arbeidsmarkt. Opgehaald van rijksoverheid.nl

De Beroepentuin is wat ons betreft een mooi voorbeeld van een initiatief waarin economische- en sociale thema’s samenkomen. In slechts 10 weken leidt de Beroepentuin mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op tot technisch vakmens met baangarantie in de energietransitie. Het blijkt een succes. In 2022 stroomden maar liefst 280 deelnemers door naar een betaalde baan.

De Beroepentuin sprong 3 jaar geleden in een gat op de arbeidsmarkt. Een gat dat inmiddels zo groot is, dat initiatieven als deze een voorbeeldfunctie hebben voor het afstemmen van vraag en aanbod in de markt. Er is namelijk een grote groep mensen die graag kan en wil werken, maar niet aan een baan komt. De Beroepentuin begeleidt deze mensen via een voorschakeltraject naar een instapbaan in de energietransitie. Dit doen zij samen met ondernemers, onderwijs en overheden.

Waar leerlingen binnen het MBO vaak opgeleid worden tot niveau 3 en 4 in de elektrotechniek, richt de Beroepentuin zich juist op niveau 1 (max 2). Omdat hier veel vraag en weinig aanbod in is. Daarbij richten ze zich ook op schoolverlaters, statushouders en ex-gedetineerden. De Beroepentuin ‘versimpelt’ als het ware beroepen in de energietransitie tot instapbanen – waar de komende jaren veel vraag naar is. Zo leiden ze o.a. op tot: monteur zonnepanelen, vloer- of wandverwarming, elektro, laadpaal en warmtepomp maar ook metselaar en tegelzetter. Dit kan per vestiging verschillen, afhankelijk van de regionale vraag. Elke opleiding biedt een combinatie van benodigde werkzaamheden. Zo leert een laadpaalmonteur bijvoorbeeld ook straten maken. Juist die combinatie spreekt leerlingen vaak meer aan dan bijvoorbeeld het vak van stratenmaker alleen.

Via UWV en gemeenten komen leerlingen bij de Beroepentuin. Zij starten met een oriëntatie op alle werkzaamheden om te kijken waar hun interesse en talent liggen. Na twee weken maken de kandidaten een keuze en gaan ze zich gedurende zes weken verdiepen in de gekozen leerlijn. Tijdens deze beroepsverdieping krijgen ze de benodigde werknemersvaardigheden en technieken aangeleerd door ervaren leermeesters en praktijkbegeleiders. Er wordt afgesloten met een technisch assessment om vast te stellen welk niveau de kandidaat heeft in een specifiek technisch beroep. Werkgevers zijn hier nauw bij betrokken, waardoor de stap naar een baan altijd snel gemaakt is.

In elke arbeidsmarktregio een Beroepentuin

De droom van de initiatiefnemers is om in elke arbeidsmarktregio een Beroepentuin te hebben. In 2019 startte de Beroepentuin met een eerste vestiging. Intussen zijn er 6 vestigingen (Rotterdam, Schiedam, Dordrecht, Den Haag, Utrecht en de Hoeksche Waard) en liggen er nog nieuwe vestigingen in het verschiet. De inclusieve werkwijze is daarbij niet onopgemerkt gebleven. In 2021 won de Beroepentuin de ‘Diversiteit in Bedrijf’-award van de SER voor meest inclusieve opleiding. En ook minister Carola Schouten is begin dit jaar op werkbezoek geweest bij dit initiatief. Daarnaast is er ook veel interesse bij Werkgeverservicepunten, Leerwerkloketten en werkgeversverenigingen. Heb je nu ook interesse in een Beroepentuin? Of wil je meer informatie? Neem dan vooral contact op met ons, we brengen je graag in contact met de initiatiefnemers.

Als jij meer wilt weten over de impact van de energietransitie op de arbeidsmarkt en het onderwijs, lees dan het whitepaper dat Wise up Consultancy heeft geschreven over hoe we aan genoeg personeel kunnen komen om de energietransitie het hoofd te bieden. Benieuwd? Klik dan hieronder: