Hoe staat het er op dit moment voor met de sociale zekerheid en de arbeidsmarkt in de rest van de wereld? Wise up ging voor je op onderzoek uit en brengt het op pakkende wijze in beeld.

In dit blog besteden we aandacht aan het land Denemarken. Hoe ziet de arbeidsmarkt er daar op dit moment uit? En hoe is de sociale zekerheid daar georganiseerd? Wat is er anders dan in Nederland? Wat kunnen we ervan leren? En welke tips hebben we voor beleidsmakers?

Door te ontdekken hoe in andere landen wordt gewerkt, leer je hoe het ook anders kan. Hierdoor kun je je beleid evt. aanpassen. Als je de keuze hebt gemaakt, weet je beter waarop te investeren en ontstaat er beweging.

Het Deense model

In een wereld waarin de arbeidsmarkt constant in beweging is, heeft Denemarken zich gepositioneerd als een pionier met een vooruitstrevend arbeidsmarktmodel. Dit model, vaak aangeduid als het ‘Deense model’, is een voorbeeld van een doeltreffende aanpak van werkgelegenheid en sociale zekerheid. Denemarken durfde het midden jaren negentig aan deze hervormingen door te voeren en het wordt door zowel sociologen en economen als de Denen zelf als een succes gezien (Kleef, 2017). Denemarken leert ons dat meer mensen aan het werk krijgen lukt als iedereen flexibel is, het zo lokaal mogelijk gebeurt en vakbonden en werkgevers elkaar vertrouwen (Haeck, 2021). Wat is het ‘Deense model’ en wat maakt het zo succesvol?

Het Deense model is gebaseerd op het ‘flexicurity-model’. De term ‘flexicurity’ wordt gebruikt om een sociaal-economisch model te beschrijven dat zowel flexibiliteit biedt voor werkgevers als zekerheid (security) voor werknemers. In andere woorden, een model met de balans tussen enerzijds flexibiliteit voor werkgevers om werknemers aan te nemen en te ontslaan en anderzijds is er een uitgebreid vangnet van sociale zekerheid voor werknemers. Concreet wordt dit model gekenmerkt door een soepel ontslagrecht, hoge uitkeringen, hoge investeringen in constante scholing en begeleiding van werk naar werk, en een modern sociaal verzekeringsstelsel (pensioen, WW en arbeidsongeschiktheid) voor alle werkenden, inclusief zzp’ers.

Dit systeem bevordert een dynamische arbeidsmarkt waarbij flexibiliteit wordt gestimuleerd, zonder concessies te doen aan de bescherming van werknemers. Het biedt werkgevers de mogelijkheid om snel in te spelen op veranderingen in de markt. Tegelijkertijd voelen werknemers zich verzekerd van voortdurende kennisvernieuwing, wat hun kansen op het vinden van een nieuwe baan vergroot. Bovendien biedt het werknemers ruime gelegenheid om een balans te vinden tussen werk en gezinsleven. Zo is bijvoorbeeld vaderschapsverlof in Denemarken vanzelfsprekend.

Arbeidsmarktbeleid in Denemarken

In Denemarken geldt dat 78 procent van de bevolking tussen 20 en 64 jaar werkt, drie miljoen Denen in totaal. Wat bij het analyseren van de Deense arbeidsmarkt in het oog springt, is het aantal baanwisselingen. Van de drie miljoen Denen die werken, veranderen 800.000 mensen jaarlijks van baan, wat ongeveer 27 procent bedraagt (Haeck, 2021). In vergelijking, in Nederland wisselde in 2022 één op de vijf medewerkers van baan (NOS Nieuws, 2023). De combinatie van flexibiliteit en zekerheid op de arbeidsmarkt, stimuleert baanwisselingen in Denemarken.

Wat het model verder innovatief maakt, is niet alleen de structuur ervan, maar ook de samenwerking tussen de overheid, werkgevers en vakbonden om arbeidswetten en -regelingen vorm te geven. Deze partnerschappen hebben geleid tot een dynamisch systeem dat zich aanpast aan de veranderende behoeften van de arbeidsmarkt. Zo is er nauwelijks bemoeienis vanuit de overheid met het arbeidsmarktbeleid. Vakbonden en werkgevers doen dit zelf. Er is bijvoorbeeld geen sprake van een wettelijk minimumloon. De vakbonden en werkgevers bepalen dit (Haeck, 2021).

Sociale zekerheid in Denemarken

Denemarken staat bekend om zijn uitgebreide sociale vangnet, waarbij sociale voorzieningen naadloos samengaan met actieve inspanningen om werkloosheid te verminderen. Het Deense model omvat ook actieve arbeidsmarktmaatregelen die gericht zijn op het snel opnieuw aan het werk helpen van werklozen door middel van training, educatie en ondersteuning. Werkloosheidsuitkeringen worden gekoppeld aan begeleiding en ondersteuning bij het vinden van nieuw werk. Een belangrijke rol hierin is weggelegd voor de ‘Arbeidscentra’. Deze centra zijn aanwezig in alle Deense gemeenten en hebben de taak de werkzoekenden met hun (re-)integratie te begeleiden. Ze richten zich zowel op mensen die in aanmerking komen voor sociale ondersteuning (onder de verantwoordelijkheid van gemeenten) als op degenen die recht hebben op een uitkering vanuit de werkloosheidsverzekering (onder de verantwoordelijkheid van de staat). Hun focus ligt niet alleen op het verstrekken van inkomensvoorzieningen, maar ook op het begeleiden van mensen richting werk. Verscheidene programma’s worden aangeboden om individuen (om) te scholen en te stimuleren om actief deel te nemen aan de arbeidsmarkt.

Het uitgangspunt is niet om de werknemer zoveel mogelijk te beschermen, maar juist om deze voldoende uit te rusten zodat het veranderen van baan eenvoudig en normaal is. Hierbij hoort ook het eenvoudig mee kunnen nemen van opgebouwde rechten. Hierdoor functioneert het systeem niet alleen als een vangnet in tijden van nood, maar ook als een middel voor herintreding op de arbeidsmarkt.

Natuurlijk zitten er, zoals aan elk model, ook nadelen aan het Deense model. In tijden van crises met weinig vacatures is het ook een duur model (Van Etten, 2019). De uitkeringen in Denenmarken zijn relatief hoog en de overheid draagt hoge kosten voor scholing. Wel is het zo dat dit model de grote crisis die in 2008 is begonnen, heeft doorstaan.

Conclusie

Het Deense model bevestigt hoe innovatie en samenwerking een duurzaam arbeidsmarktbeleid kunnen creëren en is daarmee een voorbeeld voor andere landen. Denemarken toont aan dat het mogelijk is om de uitdagingen van een snel veranderende arbeidsmarkt aan te gaan met een model dat zowel flexibiliteit als zekerheid biedt voor werknemers en werkgevers.

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.