Toen de eerste bewoners van een klein dorp aan de kust merkten dat de zee steeds dichterbij kwam, wisten ze wat hen te doen stond. Ze bouwden een dijk. Probleem – oplossing – klaar. Nu leven we in een tijd waarin de uitdagingen niet meer zo overzichtelijk zijn. Nieuwe dingen bouwen bijvoorbeeld, brengt een tal van uitdagingen met zich mee: gentrificatie, duurzaamheid, vergunningen, betaalbaarheid en meer. Dit vergt een multidisciplinaire kijk op dingen.

Veel hedendaagse vraagstukken zijn onregelmatig, veranderlijk en zó complex dat er nooit een definitieve oplossing voor is. Zeker met de opkomst van technologie en AI. Dit soort problemen wordt in de wetenschap ook wel aangeduid als wicked problems. Dit type vraagstuk is voor het eerst gedefinieerd door Rittel & Webber in 1973 en is nog steeds actueel. Maar wat maakt een probleem precies “wicked”?

Wat is een wicked problem?
Rittel & Webber definieerden wicked problems aan de hand van tien kenmerken die aangeven waarom deze problemen zo moeilijk zijn op te lossen:

1. Geen duidelijke probleemdefinitie – Iedereen heeft een andere interpretatie van wat het probleem precies is.
2. Geen eindpunt of stopregel – Er is geen duidelijk einde of een moment waarop je kunt zeggen: “Het probleem is opgelost.” Er zijn altijd verbeteringen mogelijk.
3. Oplossingen zijn niet goed of fout, maar beter of slechter – Omdat een wicked problem complex is zijn er geen objectieve juiste of verkeerde oplossingen, alleen beter of slechtere benaderingen
4. Elke oplossing is een eenmalige poging – Het is niet mogelijk om de kwaliteit van de oplossing te toetsen. Elke poging om het probleem op te lossen verandert de situatie en maakt terugdraaien onmogelijk.
5. Er is geen lijst met alle mogelijke oplossingen – Het aantal benaderingen is oneindig, en elke nieuwe stakeholder brengt een andere invalshoek.
6. Elke wicked problem is uniek – Er bestaat geen standaardaanpak die gegarandeerd werkt.
7. Een verklaring van het probleem bepaalt de oplossing – De manier waarop het probleem wordt gedefinieerd, beïnvloedt welke oplossing als passend wordt beschouwd.
8. Elke wicked problem is een symptoom van een ander probleem – Wicked problems hangen samen met andere problemen en maken deel uit van een complex netwerk van oorzaken en gevolgen.
9. Beslissingen hebben grote gevolgen – Elke keuze beïnvloedt mensen, beleid en maatschappij en verkeerde oplossingen kunnen onomkeerbare schade aanrichten.
10. De probleemoplosser is verantwoordelijk voor de gevolgen – Beslissingen over wicked problems hebben ethische implicaties. De impact van willekeurige experimenten is te groot en probleemoplossers mogen daarom verantwoordelijk worden gehouden.

Waarom wicked problems in 2025 relevanter zijn dan ooit
De vraagstukken van nu – klimaatverandering, woningnood, energietransitie, zorgcapaciteit, digitalisering – raken meerdere domeinen tegelijk. Je kunt het niet meer over energietransitie hebben zonder het ook over  de arbeidsmarkt, ruimtelijke ordening en geopolitiek te hebben.

De snelheid van technologische innovatie, maatschappelijke verschuivingen en geopolitieke ontwikkelingen zorgt ervoor dat traditionele beleidsmodellen te traag zijn. Tegen de tijd dat je beleid klaar is, is de werkelijkheid alweer veranderd.

Er zijn bovendien meer stakeholders dan ooit: overheden, bedrijven, burgers, actiegroepen, wetenschappers, belangenorganisaties. Iedere partij heeft een ander perspectief en een andere definitie van wat het probleem eigenlijk is – laat staan van de oplossing.

De energietransitie als wicked problem
De energietransitie is een complex, veelzijdig en moeilijk oplosbaar vraagstuk. Het raakt verschillende domeinen en vereist samenwerking tussen veel partijen. Hieronder een korte toelichting op de verschillende dimensies van de energietransitie:

• Technologisch: De overstap van fossiele brandstoffen naar duurzame energie vereist innovatie technologieën zoals waterstof, batterijen, en slimme netwerken. Niet alle technologieën zijn nog voldoende doorontwikkeld óf moeten nog bedacht worden, en de implementatie ervan brengt veel onzekerheden met zich mee
• Economisch: De energietransitie vraagt om enorme investeringen, zowel van de overheid als van bedrijven en burgers. De kosten zijn hoog en de verdeling van subsidies en lasten roept discussie op. Daarnaast moeten oude verdienmodellen (zoals aardgaswinning) plaatsmaken voor nieuwe economische structuren.
• Politiek: Beleidskeuzes rondom energietransitie liggen gevoelig. Denk aan discussies over kernenergie, subsidies, CO₂-belasting en de verdeling van de kosten tussen bedrijven en burgers. Politieke partijen en belangengroepen hebben uiteenlopende visies, wat besluitvorming moeilijk maakt.
• Sociaal: De energietransitie raakt iedereen. Denk aan weerstand tegen windmolens of zonneparken, zorgen over energiearmoede. Ook is het belangrijk dat burgers voldoende worden meegenomen in de besluitvorming. Zonder draagvlak is de transitie moeilijk uitvoerbaar.

De energietransitie bevat veel van de 10 kenmerken van een wicked problem. Het probleem heeft geen duidelijke oplossing, is voortdurend in ontwikkeling, raakt meerdere belangen en vereist aanpassingen op verschillende niveaus. Daarom is een veelzijdige en flexibele aanpak nodig; maar hoe doe je dat?

Hoe ga je wicked problems te lijf?
Wicked problems, zoals de energietransitie, zijn complex, dynamisch en hebben geen duidelijke oplossing. Een slimme aanpak kan helpen om ermee om te gaan. Hier zijn enkele kernprincipes over hoe je moet omgaan met wicked problems:

Samenwerking en co-creatie
Geen enkele partij heeft het volledige overzicht of de macht om een wicked problem op te lossen. Het betrekken van diverse belanghebbenden – van overheden en bedrijven tot burgers en wetenschappers – is cruciaal. Alleen door gezamenlijk kennis en perspectieven te bundelen, kun je tot werkbare oplossingen komen.

Adaptief en lerend beleid
Omdat wicked problems continu veranderen, moet beleid flexibel zijn. Dit betekent experimenteren, evalueren en bijsturen. Kleine pilotprojecten en iteratieve beleidsprocessen helpen om voortgang te boeken zonder vast te lopen in rigide plannen.

Duurzame compromissen
Bij wicked problems zijn win-winoplossingen zeldzaam. Het gaat om het vinden van de best haalbare compromissen die verschillende belangen verenigen. Dit vraagt om transparante besluitvorming en bereidheid tot dialoog.

Langetermijnvisie combineren met korte termijnacties
Het gaat nog decennia duren voordat de energietransitie is behaald, maar resultaten moeten ook nu al zichtbaar zijn. Door strategische langetermijndoelen te combineren met haalbare stappen op korte termijn blijft het momentum behouden en groeit het draagvlak.

Loop jij ook tegen wicked problems aan? Als adviesbureau heeft Wise up heeft veel ervaring met het aanvliegen van complexe vraagstukken, waarin multidisciplinair wordt samengewerkt en waar meerdere stakeholders bij komen kijken. Zo werken wij onder andere voor de energietransitie, voor het versterken van de arbeidsmarkt en de regionale economie. Neem eens contact met ons op, dan kijken we samen wat we voor jou kunnen betekenen.