Hoe doe je dit?! 7 tips om jouw video instructies optimaal vorm te geven.

Het kabinet lijkt het onderwijs weer langzaam op te willen starten. Toch zijn er nog genoeg beperkingen en worstelen veel schoolleiders, docenten en ouders met de risico’s en praktische haalbaarheid. Ook zal nog veel gebruik worden gemaakt van afstandsonderwijs, omdat er vaak in verband met de praktische haalbaarheid en risicobeperking wordt gekozen om niet alle leerlingen op dezelfde momenten naar school te laten komen. Door hiernaast ook nog gebruik te maken van afstandsonderwijs wil je met beperkte tijd en middelen, zeker als de klas dadelijk weer (deels) gevuld is, zoveel mogelijk leerstof toch effectief kunnen behandelen. In dit artikel geef ik je 7 tips om jouw video instructies optimaal vorm te geven. Mocht je geen zin hebben in het lezen van de onderliggende literatuur, lees dan alleen de 7 genummerde en dikgedrukte tips!

Onderstaande principes en tips om zijn gebaseerd op, of vallen samen met, de zogenoemde ‘Cognitive Load Theory’, afgekort CLT (Sweller, 1994). De CLT gaat ervanuit dat ieder mens een bepaalde cognitieve capaciteit heeft. De wijze waarop een instructie wordt overgedragen heeft invloed op deze cognitieve capaciteit. De CLT valt uiteen in drie vormen van cognitieve belasting:

• Intrinsic cognitive load, ook wel inherente belasting genoemd, is de cognitieve belasting die inherent is aan de leertaak of het leermateriaal. De complexiteit van de over te dragen informatie zorgt standaard voor een bepaalde belasting. Het leren van 30 nieuwe werkwoorden is relatief eenvoudig, maar het vervoegen van deze werkwoorden én deze ook grammaticaal kloppend in een zin te plaatsen is veel complexer.

• Germane cognitive load, ook wel nuttige belasting genoemd, zijn factoren die bijdragen aan het leren en ervoor zorgen dat losse stukjes informatie geconstrueerd worden tot één geheel (denk hierbij aan het gebruik van scaffolding; aansluiten op voorkennis die reeds in het bezit is van de leerling of student). Deze bevorderende factoren kunnen gebruikt worden voor het opstellen van schema’s, die ons in staat stellen om het grote geheel als losse onderdelen te behandelen. Schema’s worden voortdurend gemaakt in de hersenen. Schematische structuren zijn belangrijk bij het leren. Tijdens het leren treedt er namelijk een verandering op in de schematische structuren van het lange termijn geheugen.

• Extraneous cognitive load, ook wel irrelevante belasting genoemd, is cognitieve belasting die geen bijdrage levert aan het leren. Sterker nog, extraneous cognitive load kan het leerproces ontzettend belemmeren.

Hieronder volgen enkele tips, gebaseerd op onderwijskundige multimedia principes, die bij kunnen dragen aan het optimaal benutten van de cognitieve capaciteiten van jouw leerling of student. Daarnaast geven deze tips aan hoe je een hoge intrinsic en extraneous cognitive load kunt voorkomen.

1. Maak gebruik van beelden (b.v. een PowerPointpresentatie in de video) en licht dit zelf in eigen woorden toe middels een voice-over
Deze tip komt voort uit de combinatie van twee principes. Volgens het multimediaprincipe zorgt het combineren van meerdere elementen (b.v. spraak, tekst of afbeeldingen) voor een dieper begrip van de leerstof. Het modaliteitsprincipe concretiseert dit door aan te geven dat het combineren van beelden op het scherm met een toelichting door een stem de beste combinatie is en de lerende door het gebruik van deze twee elementen de beste leerresultaten behaald. Dit is beter dan b.v. het plaatsen van tekst op het beeldscherm bij een afbeelding.

Let hierbij wel op dat het geluid en de spraak van de video helder is. Dit gezien ik nog vaak instructievideo’s tegenkom waarbij de leerkracht niet duidelijk verstaanbaar is. Uit onderzoek blijkt dat wanneer iemand slecht verstaanbaar is, de pupil van het oog zich gaat focussen op de mond van de leerkracht in de video. Deze zogenoemde ‘pupil response’ leidt tot een verhoogde cognitieve belasting, waardoor er sneller cognitieve overbelasting kan optreden en het leereffect daalt.

2. Zorg ervoor dat gerelateerde informatie dicht bij elkaar staat
Informatie dient dicht bij elkaar te staan. Deze tip is gebaseerd op het zogenoemde contiguïteitsprincipe. Wanneer je het contiguïteitsprincipe niet in acht neemt, kan het zogenoemde ‘split attention effect’ optreden. Dit effect treedt op wanneer je als lerende op twee verschillende plaatsen dezelfde informatie moet bekijken / opzoeken.

Je maakt onderscheid tussen twee vormen van het split attention effect: visual split attention en auditory split attention.

Om het auditory split attention effect te voorkomen is het van belang om geluiden elkaar niet te laten doorkruisen. Zorg voor zo min mogelijk (of geen) omgevingsgeluid bij een instructievideo.

Een voorbeeld van het visual split attention effect is bij wiskunde het bereken van een hoek van een driehoek. Hierbij is het mogelijk om de driehoek bovenaan de dia te laten zien, met hieronder de bijbehorende gegevens en berekening. Het is echter beter wanneer de informatie geïntegreerd wordt aangeboden, dus de bijbehorende cijfers en formules op de juiste plek in het figuur (zie hieronder een vereenvoudigd voorbeeld waarbij het linker voorbeeld meer cognitieve belasting veroorzaakt dan het rechter voorbeeld).

3. Deel lesstof op in behapbare stukken
Het beste leerresultaat wordt behaald wanneer lange, complexe lessen worden opgedeeld in kleine onderdelen. De intrinsic cognitieve load is de belasting die inherent is aan de lesstof. Deze intrinsieke cognitieve belasting kan echter wel verlaagd worden, door het segmenteringsprincipe toe te passen. Deel complexe lesstof of lange lessen op in behapbare, kleinere onderdelen.

Dit segmenteringsprincipe sluit ook aan bij de spanningsboog van een lerende die vraagt om korte maar krachtige instructievideo’s te maken. De gemiddelde spanningsboog van een kind tussen de 6 en 10 jaar ligt tussen de 10 en 15 minuten, de gemiddelde spanningsboog van een kind of puber rond de 30 minuten. Bij jongeren verandert er echter in de puberteit veel, ook in de hersenen. Dit veroorzaakt ook een zekere mate van onrust, verminderde concentratie en hogere impulsiviteit, waardoor de concentratie dus ook gedeeltelijk verdwijnt. Hierdoor is het verstandig om instructies op te delen in onderdelen die maximaal 10 á 15 minuten duren.

4. Vermijd plaatjes, muziek, ondertiteling en spraakondersteuning die niet bijdragen aan het leren
Volgens het coherentieprincipe is het van belang dat de cognitieve belasting geminimaliseerd dient te worden. Afleidende zaken zoals onnodige plaatjes of muziek worden gezien als extraneous cognitive load, waardoor eerder cognitieve overbelasting kan ontstaan. Hoewel het leuk kan lijken, is het voor het leereffect dus niet goed om overbodige plaatjes toe te voegen of muziek op de achtergrond van de video aan te zetten.

Daarnaast is het van belang om iets te vermelden over ondertiteling bij instructievideo’s. Niet iedere leerling of student heeft de mogelijkheid om geluid af te spelen. Zeker in de huidige coronacrisis, waarbij de rest van het gezin aan dezelfde tafel zijn huiswerk of werk moet kunnen uitvoeren. Hierdoor wordt ondertiteling soms standaard ingebakken in instructievideo’s. Hoewel dit natuurlijk ontzettend goed is, is het beter om de leerling zelf de mogelijkheid te geven om wel of geen gebruik te maken van deze ondertiteling. Ook deze ‘standaardondertiteling’ kan namelijk zorgen voor extraneous cognitive load, wat weer tot gevolge kan hebben dat er cognitieve overbelasting optreedt. Dit kan bijvoorbeeld opgelost worden door een video op Youtube (privé) te plaatsen waarbij je de ondertiteling toevoegt. Dit is redelijk eenvoudig te realiseren en biedt de leerling de mogelijkheid om deze ondertiteling zelf aan of uit te klikken.

5. Maak gebruik van visuele of auditieve signalen om de nadruk te leggen op specifieke onderdelen
Hoewel deze tip tegenstrijdig kan lijken aan enkele eerdere tips, is dit een zeer belangrijke. Volgens het signaleringsprincipe is het gebruik van visuele of auditieve signalen een kritisch element in het aantrekken van aandacht naar belangrijke onderdelen van de les. Veelgebruikte technieken hierbij zijn het gebruik van de muis of het markeren of omcirkelen van belangrijke tekst of afbeeldingen.

6. Geef waar mogelijk de lerende de mogelijkheid om op eigen tempo door de lesstof te gaan
Als een lerende op eigen snelheid door de lesstof kan gaan doet dit de leereffectiviteit ten goede (denk hierbij bij Youtube aan de mogelijkheid om een video te pauzeren, deels opnieuw af te spelen, vertraagd of versneld af te spelen, etc.). Een andere mogelijkheid is, aansluitend op het segmenteringsprincipe, om leerinhoud in kleine stukjes op te knippen waardoor de lerende zelf kan bepalen wanneer dit gedeelte wordt beheerst en hij of zij door kan gaan naar het volgende onderdeel.

7. Zorg er ook op video voor dat je er écht staat als leerkracht
Volgens het personalisatieprincipe is het voor het leerresultaat van belang dat er een sterke sociale aanwezigheid is in de wijze waarop leerstof wordt aangedragen. Het beste leerresultaat wordt gezien wanneer er op een casual, informele manier wordt gesproken en er wordt gesproken in de eerste persoon (ik of we) of in de tweede persoon (jij).

Hieronder nogmaals kort samengevat wat naar voren komt uit bovengenoemde CLT en multimedia principes:
• Zorg voor korte, krachtige en prikkelarme instructievideo’s.
• Beperk extraneous cognitive load door het beperken van visuele en auditieve effecten en elementen die niet van toegevoegde waarde zijn aan de les.
• Beperk germane cognitive load door afbeeldingen en grafieken op een presentatie verbaal toe te lichten in plaats van hier extra tekst aan toe te voegen op de presentatie.
• Beperk intrinsic cognitive load door de lessen op te delen in kleinere stukken en door de lerende de controle te geven over de snelheid waarop hij of zij door de leerstof gaat.

Mocht je vragen hebben naar aanleiding van deze bijdrage, neem dan contact op via LinkedIn of mail: henk.klootwijk@wiseup.nl.

Hoe is dit artikel tot stand gekomen?
Na het volgen van de PABO en het lesgeven binnen het basisonderwijs zocht ik verdieping en was ik benieuwd naar onderwijspsychologie / onderliggende onderwijs theorieën. Voor mijn masterthesis deed ik onderzoek naar het leren van videovoorbeelden. In de bijbehorende literatuurstudie kwamen veel aspecten van het digitaal leren aan bod. In deze bijdrage heb ik geprobeerd een aantal belangrijke punten samen te vatten, zodat dit gebruikt kan worden bij het ontwikkelen van digitale instructies ten tijde van (maar ook na afloop van) de coronacrisis.