Met de reeks blogs die we schrijven over trends in arbeidsmarkt, onderwijs en economie, brengen we mensen die in dit vakgebied werkzaam zijn op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. Dat is een belangrijke basis om te bepalen wat je te doen hebt.

Door te ontdekken welke thema’s belangrijk zijn, kun je daar beleid op maken. Op die manier bepaal je waar je de schaarste aan tijd, geld of energie aan wilt besteden. Als je de keuze hebt gemaakt, weet je beter waarop te investeren en ontstaat er sneller beweging.

In deel 3 van 5 blogs besteden we aandacht aan de trends van de klimaatverandering en energietransitie. Wat komt er op je af? En wat betekent deze trend voor de arbeidsmarkt? En hoe kan het onderwijs hierop inspelen?

De invloed van klimaatverandering en energietransitie, wat je hierover moet weten:

De komende jaren zal de voorspelde klimaatverandering doorzetten. Dat betekent dat de gemiddelde temperatuur op aarde en ook in Nederland toeneemt. Afhankelijk van de hoeveelheid broeikasgassen (m.n. CO2) die wordt uitgestoten, loopt de temperatuur verder op. Ook zal de zeespiegel stijgen omdat de polen en gletsjers smelten.

Nederland werkt aan de uitvoering van een ambitieus klimaatakkoord. Hierin staan zo’n 600 afspraken om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. De focus ligt dus vooral op de zgn. energietransitie. Deze transitie is, in tegenstelling tot andere transities zoals industrialisering, digitalisering, internet, etc., aangejaagd vanuit de overheid. De verwachting is dat deze transitie gaat zorgen voor een toename in de vraag naar arbeid (PBL, 2020).

Ook wordt ingezet op de verduurzaming van de economie. Met name de circulaire economie, waarbij grondstoffen worden hergebruikt, is in opkomst. Hiervoor wil de overheid samenwerken met het bedrijfsleven, overheden, vakbonden, financiële instellingen en andere maatschappelijke organisaties. Het doel is om volledig circulair te zijn in 2050 met een tussendoelstelling van 50% in 2030 (Rijksoverheid , 2021).

Door klimaatadaptatie houdt Nederland rekening met een veranderend klimaat. De kans op extreme hitte, droogte en overstromingen neemt door het veranderende klimaat toe. Om Nederland hiertegen te beschermen, werken de Rijksoverheid, provincies, gemeenten en Waterschappen met inbreng van maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, burgers en bedrijfsleven samen. Het doel is Nederland voor de toekomst te beschermen tegen hoogwater, te zorgen voor voldoende zoetwater en Nederland zo in te richten dat het klimaat (overstromingen, hitte, droogte) bestendig wordt (IenW, 2017).

De gevolgen van deze transities (energietransitie, circulaire economie, klimaatadaptatie) leveren in alle provincies tot 2030 forse spanning op de arbeidsmarkt op. Er is een grotere vraag naar o.a. installatiemonteurs, ingenieurs (zowel elektrotechnisch als niet elektrotechnisch), architecten, technici bouwkunde en natuur, machine monteurs, automonteurs en leerkrachten basisonderwijs (Frictie op de Arbeidsmarkt door de Energietransitie: een Modelverkenning, 2019).

Daar staat tegenover dat een zgn. crowding-out principe zichtbaar zal zijn waardoor andere banen (zij het minder in aantal) zullen verdwijnen. Dit komt omdat de extra investeringen ten behoeve van deze transities ten koste gaan van andere investeringen en consumptie. Als bijvoorbeeld iemand zijn huis verduurzaamt is er minder geld om uit eten te gaan of om een nieuwe wasmachine te kopen (PBL, 2020).

Door technologische ontwikkelingen kan de vraag naar arbeid op langere termijn richting 2050 juist weer gaan afnemen. Ook kunnen deze ontwikkelingen ervoor zorgen dat installaties en apparatuur duurzamer en energiezuiniger worden (Wetering , 2018).

Effecten in cijfers

In 2030 moet de uitstoot van broeikasgassen met 49% verminderd zijn t.o.v. 1990. Daarnaast wordt er gestreefd naar een klimaat neutrale samenleving, met per saldo nul uitstoot van broeikasgassen in 2050. Het is mogelijk dat het nieuwe kabinet de tussendoelstelling voor 2030 verhoogt naar 55% minder uitstoot t.o.v. 1990, in lijn met de wens van de Europese Commissie (Klimaatakkoord , 2021).

Tegen 2030 zijn er door de klimaatregelingen duizenden banen bijgekomen, dit kan oplopen tot 39.000-72.000 fte (van Dril, 2019). Dit is erg afhankelijk van de investeringen die zowel door de overheid, bedrijven en particulieren worden gedaan. Daarnaast gaan extra investeringen voor de energietransitie ten koste van andere bestedingen en investeringen. In sommige sectoren en regio’s gaan hierdoor banen verloren. Overall komen er echter banen bij die nodig zijn om de energietransitie te realiseren. Omdat er naar verwachting meer vacatures ontstaan dan er werkzoekenden bij komen, stijgt de spanning op de arbeidsmarkt (PBL, 2020).

Er is een mogelijke extra groei van de beroepsbevolking door de migratie van klimaatvluchtelingen naar ons land. Die trend is onvoorspelbaar en het effect is niet goed in te schatten. Wel wordt er nu al geprognotiseerd dat de bevolkingstoename de komende 10 jaar 745.000 is waarvan twee derde van deze toename door immigratie ontstaat (CBS, 2020).

Wat kun je doen?

Het creëren van bewustwording. De transities naar een duurzamer Nederland brengen veel kansen met zich mee. Bewustwording van deze kansen zorgt ervoor dat meer mensen van deze kansen gebruik kunnen maken.

Leerlingen moeten opgeleid worden in nieuwe beroepen op het gebied van duurzaamheid. Voor het onderwijs betekent dit dat er op alle niveaus aandacht moet worden besteed aan de klimaatproblemen en de energietransitie. Daarnaast dienen leerlingen bewust gemaakt te worden van kansrijke opleidingsrichtingen ten gevolge van de energietranistie.

Het stimuleren van intersectorale mobiliteit. Hieronder wordt de doorstroom verstaan van werkenden tussen de sectoren onderling. Door de energietransitie zal de vraag naar arbeid in sommige sectoren dalen (het zgn. crowding out principe), waar deze in andere sectoren juist toeneemt. Als deze arbeidskrachten kunnen overstappen van krimp- naar groeisectoren of beroepen, wordt de extra vraag naar arbeid ingevuld en tegelijkertijd een toename van de werkloosheid voorkomen.

Leven Lang Ontwikkelen (LLO). Leren stopt niet na het behalen van een diploma. Ook werkenden en werkzoekenden moeten zich een leven lang ontwikkelen. Voor werknemers die in een sector werken waar de investeringen van de energietransitie veel invloed hebben, geldt dit nog meer. De technologie gaat snel en kennis veroudert sneller dan ooit te voren. Medewerkers moeten daarom de tijd krijgen om op tijd bij te kunnen scholen. Daarnaast wordt er meer van de medewerker verwacht op andere skills, zoals sociale vaardigheden. Als medewerker werk je steeds vaker in een keten en is het belangrijk om ook het werk van de ander te snappen; multidisciplinair werken.

Gebruikmaken van zij-instroom. De vraag naar arbeid neemt toe, vooral in de techniek. Hoewel het aantal jongeren dat voor een opleiding in de techniek kiest langzaam groeit, is de instroom lang niet voldoende om de komende jaren aan de vraag naar arbeid te voldoen. Daarnaast ligt er een opgave om meer mensen (met ondersteuning) aan het werk te helpen die nu nog aan de zijlijn staan. Hier zit een stevige uitdaging in, maar door gebruik te maken van zij-instroom kan op de toenemende vraag naar schaars personeel worden ingespeeld.

Innoveren. Het is nog de vraag of er voldoende medewerkers te vinden zijn om aan de vacaturevraag die ontstaat door de energietranistie te voldoen. Innovatie kan een oplossing bieden voor eventuele tekorten. Denk hierbij aan:

• Innovatie op samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven;
• Innovatieve samenwerkingen in de Multi helix;
• Technologische innovaties, zoals robotisering, automatisering of digitalisering. Deze innovaties zorgen dat het werk door minder mensen uitgevoerd kan worden en de krapte op de arbeidsmarkt afneemt.

Ontdek de belangrijkste trends tot 2030 op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.