Wat kan een werkgever doen om teruglopende reken- en taalvaardigheden van jongeren te ondervangen?

Om succesvol mee te kunnen doen aan de Nederlandse maatschappij hebben mensen een basis aan taal-, reken- en digitale vaardigheden nodig: de basisvaardigheden. Alarmerend is vooral dat de leesvaardigheid van Nederlandse leerlingen achteruit gaat, ongeacht het opleidingstype. In deze blog brengen we de situatie beter voor je in kaart én laten we je de mogelijkheden zien die werkgevers hebben om de teruglopende reken- en taalvaardigheden van jongeren te ondervangen. De eerste 2 adviezen zijn daarbij met name gericht op het voorkomen van blijvend lage basisvaardigheden, de 3 overige adviezen lossen het probleem zelf niet op, maar vangen wel de negatieve effecten ervan voor het werk van de jongeren zoveel mogelijk op.

De basisvaardigheden zijn essentieel: taalvaardigheden zijn belangrijk bij het lezen en begrijpen van veiligheidsvoorschriften op het werk, rekenvaardigheden voor het begrijpen van je loonstrook en digitale vaardigheden voor het werken met een computer. Uiteraard is allereerst het onderwijs aan zet om de basisvaardigheden van jongeren via hun opleidingen te verbeteren, maar bij het oplossen van de problemen, komen ook de werkgevers in beeld. Het doorbreken van deze negatieve trend vergt een triple helix-samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers. Daarnaast stelt de overheid ook subsidies ter beschikking om (digitale) laaggeletterheid aan te pakken.

Een daling in leesvaardigheid en wiskundige geletterdheid bij Nederlandse jongeren
Een onderdeel van taalvaardigheden is lezen. Uit de ‘Resultaten PISA-2022 in vogelvlucht’ Meelissen, M., ‘et al’ (2023), blijkt dat de leesvaardigheidsscore van Nederlandse leerlingen significant is gedaald naar 459 ten opzichte van een score van 485 in 2018 en 513 in 2003. Door deze neerwaartse trend ligt de leesvaardigheid van Nederlandse leerlingen in 2022 onder het Europese gemiddelde en de overige OESO landen, terwijl Nederlandse leerlingen in 2003 nog bovengemiddeld scoorden. De 14 EU-landen en de OESO-landen vormen de referentiegroepen binnen het onderzoek, zie figuur 1.

Figuur 1: Gemiddelde toetsscores leesvaardigheid PISA-2003 t/m PISA-2022 (Nederland, OESO, EU14)

Ook voor wiskunde dalen de gemiddelde toetsscores van Nederlandse leerlingen significant. In 2022 scoort Nederland gemiddeld 493 op wiskunde ten opzichte van 519 in 2018 en 538 in 2003, aldus Meelissen, M., ‘et al’ (2023). Rekenvaardigheden vormen de basis van wiskundige geletterdheid, welke bestaat uit redeneren, formuleren, toepassen, interpreteren en evalueren van wiskundige problemen. Hoewel de Nederlandse leerlingen nog bovengemiddeld scoren op wiskunde in 2022 vergelijken de 14 Europese en OESO landen, wordt dit gat kleiner, zie figuur 2.

Figuur 2: Gemiddelde toetsscores wiskunde PISA-2003 t/m PISA-2022 (Nederland, OESO, EU14)

Wat kunnen werkgevers doen?

1.Voorkomen voortijdig schoolverlaten via ‘groenpluk’
Om te beginnen kan regionaal en lokaal meer samengewerkt worden om de dalende trends te beïnvloeden. Bekend is dat leerlingen voortijdig van school gaan om te werken bij een werkgever, terwijl zij hun opleiding nog niet hebben afgerond. Dit heet ‘groenpluk’ en vindt bijvoorbeeld plaats nadat een leerling een baanaanbod krijgt bij een werkgever, waar de leerling stage heeft gelopen. Hoewel krapte op de arbeidsmarkt deels de keuze van werkgevers verklaart om leerlingen een baanaanbod te doen, hebben jongeren met een startkwalificatie ‘uitdagender werk, meer bestaanszekerheid en betere carrièremogelijkheden’, dan jongeren zonder startkwalificatie, zegt het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2023). Groenpluk is dus af te raden.

2. Basisvaardigheden leren in de praktijk
Wat kan een werkgever dan wel doen? Door bijvoorbeeld praktijkleren, stages en de beroepsbegeleidende leerweg (BBL-arbeidsovereenkomst) te stimuleren, waarbij jongeren leren op de werkvloer, kunnen jongeren een startkwalificatie behalen en kunnen zij opgeleid worden naar sectoren met werknemerstekorten.

Tegelijkertijd kunnen de voortijdige schoolverlaters, die zonder een startkwalificatie de arbeidsmarkt opgaan, ook voorzien worden van onderwijs. Veel jongeren leren namelijk het liefst op de werkvloer (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, 2023). Dit kan regionaal en lokaal, bijvoorbeeld met een werkgeversaanpak, waar gemeenten, onderwijs en werkgevers in een triple helix vorm samenwerken. Gemeenten kunnen namelijk (subsidie)afspraken maken met onderwijsinstellingen om trajecten taal-, reken- en digitale vaardigheden te faciliteren bij werkgevers op de werkvloer. Financiering hiervoor zou kunnen komen uit de middelen Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB), de decentralisatie uitkering, de Rijkssubsidie Tel mee met Taal, of bijvoorbeeld met een subsidieaanvraag bij de eigen Provincie. Er van uitgaande dat de decentralisatie uitkering en Tel mee met Taal worden gecontinueerd in 2025.

3. Inzetten van jobcarving
Als er onvoldoende medewerkers gevonden kunnen worden die passen op de functies die een werkgever graag wil vervullen, is het mogelijk om nieuwe functies te creëren waarbij minder basisvaardigheden nodig zijn. Dit kan worden gedaan via zogenaamde functiecreatie of jobcarving. Er worden dan taken van bestaande functies afgehaald en gebundeld tot één of meer eenvoudigere functies. Voor deze minder moeilijke banen zijn waarschijnlijk sneller en meer kandidaten beschikbaar. Het functiehuis moet dit wel mogelijk maken. Voor organisaties met veel hoogcomplexe banen is dit lastiger. Een deel van de werkgevers heeft hier al ervaring mee omdat zij werken met mensen met een arbeidsbeperking. Of met arbeidsmigranten of statushouders die de nederlandse taal minder machtig zijn. Deze nieuwe banen bieden ook de jongeren kansen om in te stappen en zichzelf vervolgens door te ontwikkelen op de werkvloer met hulp van de werkgever.

4. Toepassen leermeester-gezelprincipe
De werkgever verwacht soms dat een jongere meteen alles kan wat een baan van hem vraagt. Dat is echter vaak niet het geval, waardoor baanverlies om de hoek ligt. De jongere verdient het dat er in deze wordt geïnvesteerd om zich hieraan te ontworstelen en door te kunnen groeien. Het kan de jongere enorm goed op gang helpen een buddy of leermeester te krijgen vanuit de werkgever. Dit is meestal een ervaren collega die het leuk vindt om de jongere onder de hoede te nemen. Daarbij kan de werkgever ook kiezen om te investeren in het verhogen van de basisvaardigheden door dit in de begeleidingstaken van de leermeester mee te geven. Taal en rekenen op de werkvloer, evenals digitale vaardigheden, passend bij de baan, kan de jongere verder helpen om zich te ontwikkelen. Onder punt 3 staat dat hier ook subsidies van de overheid (met name via gemeenten) voor mogelijk zijn die hiervoor kunnen worden aangewend.

5. Meer inzetten op AI en digitalisering
Als jongeren zelf te weinig basisvaardigheden hebben, kunnen zij AI gebruiken om leemtes in te vullen. AI is sterk in opkomst. Zo kan bijv. ChatGPT hen helpen met het opstellen van teksten. ChatGPT kan zowel teksten opstellen als redigeren. Dat kan bijv. al bij simpele dagelijkse handelingen helpen; zoals  bij het beantwoorden van mailtjes. Ook kunnen teksten worden voorgelezen door de computer als een jongere zelf niet goed genoeg kan lezen. Andere AI-tools kunnen behulpzaam zijn bij het maken van afbeeldingen, presentaties en meer.

Ook andere digitale middelen kunnen als hulpmiddelen worden ingezet, denk aan scanapparaten die in de logistiek worden ingezet, beeldfotografie bij digitale menukaarten in de horeca, scankassa’s in de detailhandel etc. Ook inclusieve technologie kan behulpzaam zijn, zoals bijv. beamer-projecties bij montagewerkzaamheden etc.

Er is een scala aan mogelijkheden beschikbaar. Voorop staat wel dat we de mens centraal blijven stellen want uiteindelijk is belangrijk dat de jongere  zich goed moet blijven voelen en alle eigen talenten kan gaan benutten. Liever de extra middelen inzetten als  ondersteuning voor de jongere dan als vervanging van het menselijk potentieel om betekenisvol werk te doen en door te groeien.

Hoe kan Wise up jou verder helpen?
De consultants van Wise Up hebben ruime ervaring met ondersteunen van werkgevers bij het strategische HR-vraagstukken, zoals recruitment en strategische personeelsplanning. Ook hebben we ervaring binnen het onderwijs, met de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB), subsidies en de ontwikkeling van basisvaardigheden. verder hebben we veel ervaring als projectleider, bijv. voor een jongerenaanpak of het opzetten van een werkgeversbenadering voor (digitale) laaggeletterheid.

Wil je meer weten over hoe Wise up jou kan helpen en wat we voor elkaar kunnen betekenen? Neem dan contact op met de coördinator van dit thema Henk Klootwijk.

Wil je als werkgever of HR-manager meer lezen over wat je kunt doen om tijdens de huidige personele krapte op de arbeidsmarkt toch nog aan voldoende personeel te komen? Download dan het whitepaper.

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.