Per 1 februari 2024 is in Nederland de spreidingswet van kracht. De invoering van de spreidingswet brengt een aantal uitdagingen met zich mee voor gemeenten, die verantwoordelijk zijn voor het opvangen van asielzoekers. De spreidingswet heeft als doel de verdeling van asielzoekers over provincies en gemeenten evenwichtiger te maken en daarmee de druk op specifieke gebieden te verminderen. Voor gemeenten liggen er enkele uitdagingen voor het uitvoeren van deze wet.

Waarom is deze wet nodig?

Het realiseren van voldoende opvangplekken voor asielzoekers blijkt een uitdaging te zijn. Op dit moment zitten er te veel asielzoekers in het aanmeldcentrum in Ter Apel. Deze asielzoekers kunnen niet doorstromen naar AZC’s omdat er niet genoeg opvangplekken beschikbaar zijn. Tot nu toe was het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) afhankelijk van de medewerking van gemeenten om voldoende opvangplekken te creëren. Met de invoering van de spreidingswet krijgen de gemeenten een wettelijke verplichting tot de opvang van asielzoekers. Tevens streeft het kabinet met deze wet naar een evenwichtigere verdeling van asielzoekers over Nederland. Vanaf 1 februari 2024 moeten provincies en gemeenten aan de slag met de spreidingswet en zijn ze verantwoordelijk voor het realiseren van 96.000 opvangplekken binnen de komende twee jaar. Gemeenten en provincies hebben tot 1 november 2024 de tijd om tot een verdeling te komen.

Uitdagingen voor gemeenten

Op basis van inwonersaantal en SES-WOA-score is er een verdeling gemaakt over de Nederlandse gemeenten.  De SES-WOA-score bestaat uit de sociaaleconomische status, welvaart, opleiding en arbeidsscore. De aantallen van de gemeenten binnen een provincie worden bij elkaar opgeteld en dat is het totale aantal opvangplekken dat de provincie moet realiseren. Aan de provinciale regietafels (PRT’s) bespreken de gemeenten gezamenlijk welke gemeenten de opvang gaan verzorgen en hoeveel plekken ze kunnen realiseren.

1. Geschikte huisvesting

Het vinden van geschikte huisvesting voor opvang is een uitdaging. Gemeenten moeten rekening houden met verschillende factoren, zoals toegang tot bepaalde voorzieningen, sociale acceptatie door de huidige inwoners, en ruimtelijke planning die passend is voor de nieuwe situatie. Er zijn vaak maar een beperkt aantal locaties beschikbaar die binnen de eisen voor veiligheid, toegankelijkheid en infrastructuur vallen.

Bestaande gebouwen kunnen gerenoveerd worden om uiteindelijk aan de eisen te voldoen. Wel brengt dit kosten met zich mee en het vergt tijd om deze renovaties uit te voeren. Dit betekent dat deze opvanglocaties niet meteen in gebruik genomen kunnen worden. Hetzelfde geldt wanneer opvanglocaties nog volledig gebouwd moeten worden.

Tip: Denk aan mogelijkheden zoals tijdelijke modulaire huisvesting waarmee snel onderdak geboden kan worden terwijl er langdurige oplossingen kunnen worden ontwikkeld.

Daarnaast is het belangrijk om de samenwerking tussen woningcorporaties, particuliere verhuurders, gemeenten en maatschappelijke organisaties te stimuleren. Door samen te werken kunnen geschikte huisvestingsoplossingen gevonden worden.

2. Voorzieningen en diensten

Naast huisvesting zijn ook de voorzieningen en diensten rondom deze huisvesting erg belangrijk. Gemeenten zullen samen met het COA voorzieningen en diensten moeten inrichten op de asielzoekers die nieuw in hun gemeente komen wonen.

Tip: Met de afschaffing van de 24-weken regeling kunnen werkgevers proactief samenwerken om tekorten in de lokale arbeidsmarkt tegen te gaan.

3. Draagvlak

Het is belangrijk dat gemeenten ook zorg dragen voor het creëren van draagvlak bij de huidige inwoners van hun gemeente. Het opbouwen van draagvlak kan een langdurig proces zijn wat geduld en inspanning vergt.

Tip: Door goed met de inwoners en belanghebbenden te communiceren kunnen ze eventuele zorgen wegnemen en weerstand aanpakken. Zorg voor open en transparante communicatie over de spreidingswet. Betrek relevante belanghebbenden, waaronder lokale bewoners, maatschappelijke organisaties, bedrijven en scholen bij het proces van het implementeren van de spreidingswet. Creëer ruimte voor dialoog en samenwerking om gezamenlijk tot oplossingen te komen.

4. Financiële investeringen

Het realiseren van geschikte opvang, bijvoorbeeld door middel van renovaties en het bouwen van nieuwe panden en/ of voorzieningen, het aanpassen van hun huidige voorzieningen en diensten en het communiceren en creëren van draagvlak vereist financiële investeringen van gemeenten. Gemeenten zullen moeten gaan verkennen wat hun mogelijkheden hierin zijn.

Tip: Verken mogelijkheden voor subsidies en overheidsfinancieringsprogramma’s die zich richten op huisvesting en ondersteuning van asielzoekers. Gemeenten en provincies kunnen bijvoorbeeld een bonus ontvangen wanneer zij 75% of meer van hun taakstelling van opvangplekken realiseren. Deze bonus kan ingezet worden voor de kosten die gemeenten maken voor het realiseren van de asielopvang.

5. Tijdsdruk

Gemeenten hebben tot 1 november 2024 om samen tot een plan te komen. Het is de bedoeling dat in juli 2025 deze opvangplekken daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Deze tijdslijnen kunnen zorgen voor tijdsdruk bij de gemeenten omdat het realiseren van deze opvangplekken lastig blijkt door het gebrek aan panden die voldoen aan alle eisen.

Tip: Begin met het identificeren van de belangrijkste taken en stel prioriteiten. Focus op de essentiële stappen en stel realistische doelen. Evalueer regelmatig de voortgang van uitvoering van de spreidingswet en pas indien nodig de gemaakte plannen aan om met tijdsdruk en eventuele obstakels om te gaan.

Conclusie

Voor de uitvoering van de spreidingswet zal een goede samenwerking tussen gemeenten, provincies en het COA nodig zijn om bovenstaande uitdagingen samen aan te gaan. Gemeenten zullen moeten samenwerken, innovatieve oplossingen moeten bedenken en investeren in communicatie en betrokkenheid om bovenstaande uitdagingen samen op te pakken.

Vanuit Wise up hebben we vanuit zowel projectleiders- als beleidsrollen mogen bijdragen aan vraagstukken rondom inburgering en asielzoekers. Mocht je een keer willen sparren over de uitdagingen die spelen rondom de spreidingswet, neem dan contact met ons op. Er zijn meerdere collega’s werkzaam op dit vlak die je graag te woord staan.

Download ons whitepaper en krijg inzicht in de 5 grootste uitdagingen in het sociaal domein en lees onze concrete beleidstips om hierop in te spelen.

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.