Hoe staat het er op dit moment voor met de sociale zekerheid en de arbeidsmarkt in de rest van de wereld? Wise up ging voor je op onderzoek uit en brengt het op pakkende wijze in beeld.

In deel 1 van een reeks blogs besteden we aandacht aan het land Zweden. Hoe ziet de arbeidsmarkt er daar op dit moment uit? En hoe is de sociale zekerheid daar georganiseerd? Wat is er anders dan in Nederland? Wat kunnen we ervan leren? En welke tips hebben we voor beleidsmakers?

 Door te ontdekken hoe in andere landen wordt gewerkt, leer je hoe het ook anders kan. Hierdoor kun je je beleid evt. aanpassen. Als je de keuze hebt gemaakt, weet je beter waarop te investeren en ontstaat er beweging.

De arbeidsmarkt in Zweden, vergeleken met Nederland: wat je moet weten

Zweden is een prachtig en schoon land, groot en vrij dunbevolkt. Alles is goed onderhouden en het land is erg welvarend. Je ziet er vrijwel geen armoede.

Toch is er met 7,4% relatief veel werkloosheid (juli 2022, Statistic Sweden). Ter vergelijking; in Nederland is deze 3,6% (juli 2022, CBS). De werkloosheid in Zweden is door de Coronacrisis veel harder gestegen dan in Nederland. Vanaf juni 2021 neemt deze langzaam af. Net als in Nederland neemt deze vanaf augustus 2022 weer, zij het heel langzaam, toe, mede onder invloed van de toenemende inflatie.

De oorzaak van de aanhoudende werkloosheid ligt in de economie. Het investeringspeil ligt te laag en de Zweedse export blijft achter. De consumentenbestedingen nemen wel toe al worden deze gedrukt door hoge spaartegoeden en de hoge werkloosheid.

Zweden heeft vooral een tekort aan banen in de grote steden en een overschot aan werkgelegenheid in het noorden van het land (FD, april 2021). Daar is een arbeidstekort in de mijnbouw, (groene) staalproductie en aanverwante banen.

Zweedse arbeidsmarkt in cijfers

In februari 2022 bestond de potentiële beroepsbevolking uit 5.536.000 personen (leeftijd 15-74 jaar). Het land heeft dus een veel kleinere beroepsbevolking dan Nederland, ondanks dat het land 11x zo groot is qua oppervlakte.

De arbeidsparticipatie bedroeg 67,9% (bron: Statistic Sweden). D.w.z. dat 5.101.000 personen werkzaam waren. In Nederland was dat in het tweede kwartaal van 2022 72,2%, dat is 4,3% hoger dan in Zweden.

Er werken meer mannen dan vrouwen in Zweden en t.o.v. Nederland. Dit waren in Zweden 2.710.000 mannen en 2.391.000 vrouwen. In Nederland werkten in augustus 2022 5.062.000 mannen en 4.513.000 vrouwen. De arbeidsparticipatie van vrouwen in Zweden t.o.v. mannen (-6,2%) is daarmee lager dan in Nederland (-4,3%).

In Zweden werken 652.000 medewerkers met een tijdelijk contract. Dat is 13%. Nederland heeft met 2.800.000 mensen met een flexibele arbeidsrelatie een hoger aandeel van 29%, wij hebben dus meer flexwerkers.

Het aandeel zzp’ers in Zweden is het afgelopen decennia gekrompen naar 6,2% van de werkende beroepbevolking (CBS, 2020). Ter vergelijk: in Nederland is dit aandeel 12,8%, Nederland is een van de koplopers met een groei van 2,3% in 10 jaar tijd.

Sociale zekerheid in Zweden

Er zijn momenteel ongeveer 430.000 mensen werkloos op een beroepsbevolking van 5,7 miljoen mensen. Gelukkig voor al deze werklozen, heeft Zweden een goed sociaal vangnet. Iedereen die werkloos wordt, of deze nu werknemer, ZZP’er of flexwerker is, kan gebruik maken van het sociale zekerheidsstelsel. Zelfstandigen genieten zo de sociale bescherming van het algemene systeem. Het stelsel is er voor iedereen die in Zweden woont en gewerkt heeft, ongeacht hoelang de verblijfduur of staatsburgerschap (bron EU, Uw socialezekerheidsrechten in Zweden).

De premies worden grotendeels opgebracht door de werkgevers (31,42% van de loonsom) en de zelfstandigen (28,97% van het referentie-inkomen).

Het Zweeds Socialeverzekeringsfonds (Försäkringskassan) is verantwoordelijk voor de uitvoering van de sociale verzekeringen, met uitzondering van ouderdomspensioenen en nabestaandenpensioenen, die onder de verantwoordelijkheid vallen van de Zweedse Pensioenautoriteit (Pensionsmyndigheten).

De werkloosheidsverzekering valt onder de bevoegdheid van het ministerie van Werkgelegenheid en bestaat uit twee onderdelen: een basisverzekering en een facultatieve inkomensgerelateerde verzekering die vrijwillig is. De lokale uitvoering van sociale bijstandsregelingen, waaronder zorg en diensten voor kinderen en gezinnen, ouderenzorg en gehandicaptenzorg, is een verantwoordelijkheid van de gemeenten (bron EU, Uw socialezekerheidsrechten in Zweden).

Kinderopvang in Zweden is hoofdzaak georganiseerd door de gemeente en de opvang ontvangt subsidie waardoor de kosten voor de ouders laag zijn. In veel gevallen zijn de gemeentes verplicht een plek aan te bieden aan kinderen vanaf 1 jaar die binnen de gemeente wonen (bron: Embassy of Sweden).

Lessen voor beleidsmakers: wat kun je hiervan leren?

Als Nederlander ga je er eigenlijk voetstoots vanuit dat heel Europa te maken heeft met grote krapte op de arbeidsmarkt. Maar dat is dus niet zo. In Zweden is nog dubbel zoveel ruimte aan de werklozenkant.

 Wij gaan in Nederland uit van krapte in sectoren en beroepen. Maar Zweden laat zien dat je ook krapte kunt hebben in regio’s, geografisch gezien dus. De noordelijke regio’s zijn niet in trek bij de Zweden, terwijl juist daar veel werkgelegenheid zit vanwege de (industriële) mijnbouw. Dit zou (in mindere) mate ook kunnen gebeuren in Nederland voor bijv. Groningen, Zeeland en Limburg.

Een sociale zekerheidstelsel met ook dekking voor zelfstandigen, die daar dan fors aan meebetalen, is voor Nederland ongekend. Mogelijk zouden we ook eens kunnen onderzoeken of dat iets voor ons land is. Opvallend is wel, dat het aantal zzp’ers in Zweden (ondanks deze dekking) is gekrompen in de afgelopen jaren.

Als je echter een heel goed sociaal zekerheidsstelsel hebt, moet je oppassen dat werklozen minder snel aan het werk gaan. Dat kan gebeuren. Ook is dat relatief duur voor werkgevers, zo blijkt in Zweden. Wel bereik je sneller een brede welvaart. Het is een politieke keuze waar de prioriteit moet liggen.

Kinderopvang publiek organiseren tegen lage kosten is belangrijk voor een hogere arbeidsparticipatie van vrouwen. Het wordt in Nederland beschouwd als een belangrijke draaiknop de arbeidskrapte mee aan te pakken. Het Rijk heeft aangepaste wetgeving in voorbereiding. Maar er is meer beleid nodig dan dat alleen, zo blijkt uit het voorbeeld van Zweden, waar de arbeidsparticipatie van vrouwen desondanks lage kosten voor kinderopvang van 1 jaar, toch lager is dan in Nederland.

Lees ook ons andere blog in deze reeks: Italië