7 doorlopende trends in het onderwijslandschap 2025-2026

Het is herfstvakantie en dat betekent dat schooljaar 2025-2026 alweer een tijdje geleden begonnen is. Na de eerste onderwijsperiode is het tijd voor ontspanning en reflectie. Dit jaar staat namelijk in het teken van doorlopende transitie, vernieuwing én urgenties binnen het onderwijs. Ons recent gepubliceerde whitepaper ‘De 5 belangrijkste trends in het onderwijs tot 2030’ schetst vijf onmiskenbare kerntrends die samen het onderwijslandschap fundamenteel veranderen. Deze blog verweeft de huidige trendkaders met vernieuwende perspectieven en benoemt nieuwe accenten. In deze blog behandelen we 7 Trends in het onderwijs dit schooljaar.

1. Technologische verandering zoals digitalisering & AI: van hulpmiddel tot fundamenteel leerelement

De voortdurende digitalisering van het onderwijs, versterkt door de exponentiële opkomst van kunstmatige intelligentie (AI), brengt een fundamentele transformatie teweeg in zowel de inhoud van het curriculum als de didactische aanpak. AI-systemen worden meer dan hulpmiddelen voor het signaleren van leerachterstanden; ze evolueren tot actieve partners in het ontwerp van gepersonaliseerde, adaptieve leertrajecten die rekening houden met de unieke behoeften en talenten van elke leerling. Deze technologische integratie beïnvloedt ook pedagogische besluitvorming, waarbij niet alleen cognitieve resultaten maar ook minder meetbare ‘zachte’ vaardigheden zoals kritisch denken, creativiteit, ethisch besef en samenwerking in het leerproces worden betrokken.

Tegelijkertijd doet zich een urgente behoefte voor aan het versterken van digitale weerbaarheid: het vermogen van leerlingen en docenten om bewust, verantwoordelijk en veilig om te gaan met technologie in een steeds complexere digitale maatschappij. Organisaties die onderwijs vormgeven, dienen daarom niet alleen technologie te faciliteren, maar ook een integrale visie te ontwikkelen op ethisch gebruik, transparantie en data-protectie. Dit vraagt om intensieve samenwerking tussen onderwijsinstellingen, overheden en maatschappelijke partners, waarbij governance rondom AI-systemen transparant en inclusief is.

Vanuit het perspectief van lerende organisaties vraagt de digitalisering een cultuur van voortdurende ontwikkeling en aanpassing van de professionele competenties van leraren en beleidsmakers, die zich omvormen tot digitale geletterdheidscoaches en begeleiders van complexe leeromgevingen. Om hier beter in de duiken vindt er binnenkort een masterclass plaats over AI in het onderwijs.

2. Demografische ontwikkelingen & loopbaanflexibiliteit: meer dan leerlingenaantallen

De structurele daling van leerlingenaantallen in Nederland is onmiskenbaar het resultaat van een complexe samensmelting van demografische trends, waaronder een aanhoudende afname van het geboortecijfer, veranderende migratiepatronen en sterk uiteenlopende regionale ontwikkelingen. Echter, deze krimp is niet slechts een kwantitatief fenomeen dat vraagt om een reductie van klassen of scholen. Het vormt een fundamenteel scharnierpunt om het onderwijs strategisch te heroriënteren op de veranderende maatschappelijke realiteit en toekomstige arbeidsmarktbehoeften.

In het verlengde van deze demografische dynamiek verschuift de beleidsagenda richting een integrale benadering waarin de kwantiteit van leerlingenaantallen verbonden wordt aan kwaliteit en relevantie van onderwijsaanbod. Het is een paradigmaverschuiving van een lineair onderwijstraject gebaseerd op leeftijd en cohortgroottes naar een organische, levensloopgerichte visie op leren en loopbaanontwikkeling. Hierbij staat het dynamische samenspel tussen demografie, technologische innovatie en maatschappelijke transities centraal. Voor onderwijsprofessionals en beleidsmakers is dit het moment om leerlingenaantallen niet als geïsoleerd gegeven te benaderen, maar als integraal deel van een wendbare onderwijsketen die talenten ontwikkelt voor een duurzame en inclusieve toekomst.

Deze visie sluit aan bij internationale inzichten die pleiten voor het herdenken van het schoolsysteem, evenals vernieuwend loopbaanbeleid dat flexibiliteit en reflectie op persoonlijke leer- en ontwikkelbehoeften stimuleert.

3. Kansenongelijkheid & inclusiviteit: samen leren, samen versterken

De toegenomen ongelijkheden binnen het onderwijs, versterkt door uiteenlopende toegang tot particuliere ondersteuning zoals bijles, vormen een complexe maatschappelijke uitdaging die de gelijkheid van kansen ondermijnt en het fundament van een inclusieve samenleving bedreigt. Het recente beleid rondom passend onderwijs legt daarom sterk de nadruk op inclusie, vroegtijdige signalering van leer- en ontwikkelproblemen en het bieden van maatwerkoplossingen die recht doen aan de diversiteit van leerlingen.

Onderwijsprofessionals, met name docenten en leerkrachten, worden hierin als sleutelpersonen gezien. Zij hebben de cruciale taak om leeromgevingen te creëren waarin sociaal-emotionele ontwikkeling wordt gekoesterd en culturele sensitiviteit centraal staat. Dit vraagt om voortdurende professionalisering, reflectie op eigen handelen en het actief inzetten van pedagogische strategieën die drempels verlagen en talent stimuleren.

Daarnaast is het versterken van ouderbetrokkenheid onvermijdelijk om het thuisfront en de school naadloos te verbinden. Dit is een sterke factor voor het succes van leerlingen, vooral uit achterstandssituaties. Regionale, brede coalities tussen onderwijsinstellingen, het sociale domein en zorgorganisaties vormen een integraal fundament om niet alleen kansenongelijkheid te verlagen, maar ook maatschappelijke veerkracht op te bouwen.

Deze geïntegreerde aanpak sluit aan bij recente bevindingen van de Onderwijsraad, het Sociaal en Cultureel Planbureau die onderstrepen dat het creëren van gelijke onderwijskansen niet slechts ethisch belangrijk is, maar ook een krachtige hefboom voor het verbeteren van leerresultaten en sociale cohesie.

4. Vernieuwend curriculum: basisvaardigheden centraal in een versterkt toezichtkader

De aanhoudende trend van achteruitgang in essentiële basisvaardigheden – met name taal, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid – benadrukt de dringende noodzaak van een fundamentele curriculumherziening. Deze herziening gaat hand in hand met een expliciete herijking van kerndoelen en toetsingskaders binnen het primair en voortgezet onderwijs. Het doel is niet alleen het versterken van vakinhoudelijke kernelementen, maar ook het expliciet integreren van burgerschapsvorming en digitale competenties, die als kritieke pijlers gelden voor succesvolle participatie in de hedendaagse samenleving en arbeidsmarkt.

Dit vernieuwde curriculum reflecteert zowel wetenschappelijke inzichten over effectieve vaardigheidsontwikkeling als de roep om onderwijs dat aansluit bij maatschappelijke uitdagingen zoals polarisatie, sociale cohesie en digitale transitie. Nieuwe wet- en regelgeving ondersteunt deze ontwikkeling door het onderwijsveld heldere kaders te bieden die veiligheid, inclusie en actief burgerschap bevorderen. Dit sluit naadloos aan bij recente beleidsdocumenten van het Rijk en adviezen van de Onderwijsraad waarin de balans tussen toetsing en brede persoonsvorming centraal staat.

Door het curriculum en het toezichtkader te verbinden, ontstaat een krachtige impuls voor de kwaliteit en relevantie van het onderwijs. Zo wordt het traditioneel lineaire leerpad omgevormd tot een inclusief, adaptief traject waarin leerlingen naast cognitieve basisvaardigheden ook sociale en ethische competenties ontwikkelen. Deze integrale benadering vormt een essentieel fundament voor de versterking van leerresultaten, een preventieve aanpak van sociale ongelijkheid en het bevorderen van maatschappelijk verantwoord gedrag onder jongeren.

Benieuwd hoe wij aan de sla zijn gegaan met de basisvaardigheden op een middelbare school. Lees dan onze casus.

5. Leven lang ontwikkelen (LLO) & nieuwe leervormen: organisch, flexibel, verbonden

Levenslang leren is inmiddels geen abstract beleidsthema meer, maar een operationele realiteit die fundamenteel invloed uitoefent op de structuren, financiering en organisatie van het onderwijs. De traditionele, lineaire leerlijnen worden steeds meer vervangen door flexibele, modulaire trajecten die aansluiten op diverse behoeften van leerlingen en mensen in verschillende levensfasen. Hierbij neemt de erkenning van informeel en niet-formeel leren, bijvoorbeeld via digitale skills-paspoorten, een centrale plaats in, waarmee reeds verworven competenties zichtbaar en gevalideerd worden gemaakt.

Internationale praktijkvoorbeelden en actuele onderwijswetenschap pleiten bovendien voor het loslaten van klassieke schoolmodellen en het omarmen van ‘werk-leren’-integratie. Dit model verbindt leeractiviteiten direct aan de beroepspraktijk en stimuleert een doorlopende wisselwerking tussen leren en werken. Zo transformeren werkplekken steeds meer tot lerende omgevingen en ontstaat er een cultuur waarin leren niet stopt bij het verlaten van school, maar een permanente mindset wordt die centraal staat in loopbaanontwikkeling.

Deze ontwikkeling vereist een heroriëntatie van samenwerking en partnerschappen tussen onderwijsinstellingen, werkgevers en maatschappelijke organisaties. Samen vormen zij een ecosysteem dat mensen ondersteunt in het aanleren, verdiepen en hernieuwen van vaardigheden, met oog voor maatschappelijke relevantie en individuele groei.

Kijkend naar Nederland, sluit deze beweging naadloos aan op beleidslijnen gericht op een sociaal inclusieve, adaptieve en duurzame arbeidsmarkt. Het vraagt van onderwijsprofessionals niet alleen een vernieuwde rol als gids en coach in leerprocessen, maar ook een visie waarin het leren verbinding legt tussen persoonlijke ambities, sociale uitdagingen en economische transities.

Dan hebben we nog twee aanvullende ontwikkelingen die we voor je uiteenzetten:

6. Lerarentekort & organisatievernieuwing: structurele uitdaging met kansen voor transformatie

De krapte aan leraren op de arbeidsmarkt vormt een acute bedreiging voor de continuïteit, kwaliteit en gelijkwaardigheid van het onderwijs, vooral in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs. Ondanks beleidsmaatregelen zoals het wettelijk vastgelegde maximum van 22 uur les per week en financiële prikkels voor leraren, laat de omvang van het probleem zien dat louter traditionele interventies ontoereikend zijn. Het vraagstuk vereist een fundamentele herziening waarin organisatievernieuwing centraal staat.

Onderwijsorganisaties moeten het lerarentekort benaderen als een veelzijdig systeemprobleem dat vraagt om geïntegreerd perspectief en innovatie. Strategische personeelsplanning krijgt hierdoor een prominente rol: het proactief inschatten van toekomstige personeelsbehoeften en het balanceren van instroom, behoud en ontwikkeling van leraren. Hierbij is het essentieel om organisatorische flexibiliteit te vergroten door slimme roostering, het toepassen van innovatieve didactische modellen en het doorbreken van traditionele groepsindelingen.

Daarnaast is het waarborgen van het welzijn van leraren een cruciale hefboom. Gegevens tonen dat mentale belasting, werkdruk en burn-out een significante oorzaak zijn van hoge uitstroomcijfers. Investeringen in preventieve en curatieve interventies rond mentaal welzijn, ondersteuning bij loopbaanontwikkeling en een cultuur die werkgeluk bevordert, zijn niet alleen humanitair gewenst maar ook noodzakelijk voor het dichten van de lerarentekorten. Het versterken van de identiteit en waardering van het lerarenvak draagt bij aan het herstel van het imago, wat weer de instroom en betrokkenheid positief beïnvloedt.

Het vernieuwen van organisatiestructuren en arbeidsomstandigheden, gekoppeld aan een integrale personeelsstrategie, maakt van deze uitdaging een kans om het onderwijs toekomstbestendig vorm te geven. Deze systemische aanpak sluit naadloos aan bij recente inzichten over het belang van adaptieve werkculturen, het herwaarderen van lerarenprofessionalisme en de noodzaak van leiderschap dat gericht is op duurzaamheid en veerkracht.

7. Duurzaamheid & maatschappij: onderwijs als motor van transitie

De transitie naar een duurzame samenleving is niet langer een abstract beleidsdoel, maar dringt door in álle facetten van het onderwijs – van het curriculum tot de fysieke leeromgeving en het pedagogische handelen zelf. Onderwijsorganisaties nemen hiermee een actieve rol in het vormgeven van een toekomstbestendige samenleving en verbinden leerprocessen expliciet met actuele maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, circulaire economie en gezondheid.

Scholen transformeren steeds meer tot levende maatschappelijke ontmoetingsplaatsen waar milieubewustzijn, sociaal-maatschappelijke verantwoordelijkheid en duurzaamheidscompetenties geïntegreerd worden in dagelijkse praktijk en leeractiviteiten. Deze benadering sluit aan bij de oproep tot een holistische onderwijsvisie, waarin leerlingen zich ontwikkelen tot betrokken en handelingsbekwame burgers, in staat om complexe duurzaamheidsvraagstukken op interdisciplinaire wijze te benaderen.

Daarnaast stimuleren onderwijsinstellingen samenwerking met lokale overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven om jongeren te betrekken bij innovatieve projecten en praktijkervaringen die gericht zijn op duurzame innovatie en maatschappelijke impact. Hiermee wordt niet alleen het curriculum verrijkt, maar ontstaat ook een krachtige verbinding tussen onderwijs, economie en samenleving. Kortom, het onderwijs wordt steeds meer erkend als een essentiële motor van maatschappelijke transitie, een plek waar jong talent zich ontwikkelt tot verantwoordelijke en innovatieve burgers die de duurzame uitdagingen van morgen aangaan.

Deze trends geven niet alleen richting aan de toekomst van het onderwijs, maar bieden ook concrete kansen voor professionals binnen het onderwijs en de (semi-)overheid om bij te dragen aan de vernieuwing en verbetering van ons onderwijssysteem. Bij Wise up zijn we gespecialiseerd in het begeleiden van onderwijsinstellingen en overheidsorganisaties in dit dynamische landschap. Hiervoor bieden onze whitepapers diepgaande analyses en praktische oplossingen die je op weg kunnen helpen. Download ze nu en ontdek hoe wij samen het onderwijs van morgen kunnen vormgeven.

Wist je dat…

scholen die kansengelijkheid prioriteren, betere resultaten behalen bij leerlingen uit achterstandsgroepen? Dit is niet alleen een kwestie van ethiek, maar ook van effectiviteit. Onderzoek van de OECD (2018) toont aan dat onderwijsinstellingen die gericht inspelen op het creëren van gelijke kansen, significant bijdragen aan de prestaties van leerlingen die anders zouden achterblijven. Dit benadrukt het belang van gerichte interventies en ondersteuning om ongelijkheden in het onderwijs te verminderen en elke leerling een eerlijke kans op succes te bieden. Wil je meer weten over hoe jouw school of organisatie kan bijdragen aan kansengelijkheid? Bij Wise Up hebben we de expertise om je hierbij te ondersteunen.

Over Wise up Consultancy:

Wise up helpt (netwerk)organisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers, HR partners en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Wij bouwen daardoor mee aan een duurzame en veerkrachtige economie waarin iedereen meedoet en zichzelf optimaal kan ontwikkelen.