De economische voorspellingen zijn positief. Tegelijkertijd zal er de komende jaren sprake zijn van een pensioengolf. Daardoor ontstaat veel vervangingsvraag op de werkvloer. Echter er is ook sprake van ontgroening, d.w.z. dat er veel minder jongeren van school komen. De personeelskrapte zal dus eerder oplopen dan aflopen. Slecht nieuws voor de zgn. tekortberoepen. Dit probleem zal zich niet eenvoudig oplossen. De vraag die we in deze blog beantwoorden, is hoe onderwijsinstellingen hun steentje kunnen bijdragen aan dit probleem. Eerst gaan we verder in op wat precies wordt bedoeld met een tekortberoep en welke tekortberoepen cruciaal zijn om in te investeren. Daarna kijken we welke doelgroepen op de arbeidsmarkt (nog) beschikbaar zijn. Vervolgens gaan we in op de rol en acties die het onderwijs kan ondernemen om het beschikbare arbeidspotentieel naar de tekortberoepen toe te leiden. Alvast een voorproefje: er is echt veel actie mogelijk, mits hierop heel bewust wordt ingezet door onderwijsbesturen.

4 soorten werkgelegenheid waarin tekortberoepen spelen

Door de krapte op de arbeidsmarkt ontstaan er tekortberoepen, dit zijn beroepen waar (veel) openstaande vacatures zijn. Er zijn 4 soorten werkgelegenheid te benoemen waarvoor dit een groot probleem kan worden:

Stuwende werkgelegenheid

Allereerst is dit een probleem voor de zgn. stuwende werkgelegenheid. Het betreft banen bij bedrijven die hoogwaardige producten fabriceren, daarbij innoveren en veel exporteren naar het buitenland. Het is als het ware de dobber waar de economie op drijft. Veelal zijn het bedrijven in de High Tech Systems, maakindustrie, ICT en een deel van de bouw. Inmiddels staan in deze sectoren duizenden moeilijk vervulbare vacatures open. Daarom heeft het kabinet op 3 februari een Actieplan Groene en Digitale Banen gelanceerd om de personele krapte op te lossen.

Verzorgende werkgelegenheid

Ten tweede is dit een probleem voor de zgn. verzorgende werkgelegenheid. Dit betreft banen in sectoren die door de overheid worden gefinancierd voor onze verzorgingsstaat. Denk aan banen bij brandweer, politie, zorg, onderwijs, openbaar vervoer, welzijnswerk, kinderopvang e.d. Vaak zijn er sectorale plannen ontwikkeld om personeel te werven en te behouden. De laatste maanden komen er voor het eerst signalen dat de politiek zich zorgen maakt dat te grote tekorten in deze sectoren kunnen gaan zorgen voor een verlaging van de welvaart naar een onaanvaardbaar niveau.

Werkgelegenheid t.b.v. transities

Ten derde zijn er problemen t.b.v. het realiseren van de energietransitie, stikstofcrisis en verduurzaming van materialen, groene chemie, evenals circulaire economie als daar tekortberoepen ontstaan. Denk bijv. aan installatiemonteurs. Een personeelstekort kan de plannen sterk vertragen waardoor de opwarming van het klimaat de kans krijgt verder op te lopen. Dat is ongewenst, Nederland zal hierin een bijdrage moeten leveren.

Overige werkgelegenheid

Uiteraard zijn er ook sectoren met tekortberoepen die niet bij de eerste drie genoemde horen, denk aan horeca, detailhandel, logistiek, zakelijke dienstverlening en overheid. De vraag is wat daar dan mee moet gebeuren, deze organisaties hebben immers ook personeel nodig. Hierbinnen is een tekortberoep vooral een probleem voor de organisatie en haar klanten, het is minder een probleem voor de samenleving dan de eerste drie genoemde. Het zou tot verschraling van het aanbod kunnen leiden. Echter als de potentiële beroepsbevolking krimpt/niet meer verder groeit, zal de concurrentie met deze sectoren om personeel toenemen dus dat is iets om rekening mee te houden.

Wat is een cruciaal tekortberoep?

In de strijd om voldoende personeel zijn vooral de stuwende-, de verzorgende werkgelegenheid en de werkgelegenheid t.b.v. transities belangrijk. Dat is omdat daar de samenleving het allergrootste belang bij heeft omdat zij hiervan afhankelijk is voor haar welvaart. We noemen de banen hierbinnen in het vervolg van deze blog de cruciale tekortberoepen.

Wat kan het onderwijs doen?

We komen nu aan op de hoofdvraag van deze blog. Hoe kunnen onderwijsinstellingen zorgen dat met name de cruciale tekortberoepen sneller en beter opgevuld worden de komende jaren? We onderscheiden grofweg gezegd 4 doelgroepen die beschikbaar zijn op de arbeidsmarkt. Voor elke doelgroep kunnen onderwijsinstellingen acties ondernemen om hen naar de cruciale tekortberoepen te leiden. We lopen ze alle vier kort langs en beschrijven deze acties.

1. Schoolverlaters

Deze doelgroep is het meest populair bij werkgevers, echter het aantal schoolverlaters neemt de komende jaren behoorlijk af omdat er minder kinderen geboren zijn de laatste decennia. De schoolverlater kan kiezen uit vele banen en zal dus vooral kijken wat hij of zij leuk vindt. Risico is dat noodzakelijke- maar minder leuke banen hierdoor veranderen in cruciale tekortberoepen. Dat is niet wenselijk.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Al voor jonge leerlingen starten met voorlichting, experiment, stage en spel rondom cruciale tekortberoepen
• Beroepskeuze-advies extra aandacht geven gedurende de studie van leerlingen / studenten gericht op het promoten van opleidingen voor cruciale tekortberoepen
• Numerus fixus op opleidingen zetten die minder bijdragen aan samenleving/cruciale tekortberoepen
• Bedrijfsopleidingen/eigen Academy’s faciliteren voor de instroom van leerlingen bij bedrijven/instellingen richting cruciaal beroep, zoals bijv. monteur of verzorgende
• Al tijdens de opleiding werken aan verwachtingen van leerlingen en studenten t.a.v. hun toekomstige beroep door voorlichting, stages en maatwerk (om uitstroom te voorkomen in de eerste 2 jaar werkervaring)
• Leerlingen en studenten veel digitale vaardigheden aanleren om hun arbeidsproductiviteit te verhogen als ze eenmaal gaan werken.

2. Onbenut arbeidspotentieel

Het onbenut arbeidspotentieel is een optelsom van alle werkloos werkzoekenden in Nederland, aangevuld met parttimers die nog uren over hebben evenals herintreders en gepensioneerden zonder werk die zouden willen of kunnen werken maar dat nog niet doen.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Leerstraten inrichten samen met het bedrijfsleven/instellingen/regio voor zij-instroom
• Meer nadruk leggen op skills cq. opgedane werkervaring, bijv. door afgifte van batches, MBO-praktijkverklaringen, certificaten e.d i.p.v. diploma’s
• Samenwerking in arbeidsmarktregio’s opzoeken met WSP’s en leerwerkloketten.

3. Werkenden

Er zijn ook werkenden die een overstap zouden willen maken naar een andere baan, werkgever of beroep. Dit is voor veel werkgevers de meest aantrekkelijke vijver om uit te vissen, maar hierdoor ontstaat wel een onderlinge concurrentie waardoor het de daadwerkelijke problematiek van tekortberoepen macro-economisch gezien niet oplost.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Inzetten op leven lang ontwikkelen en daar aanbod op ontwikkelen gericht op cruciale tekortberoepen
• Aanbod ontwikkelen voor allerlei scholingsfondsen die er zijn (provinciaal, O&O)
• Inzetten op het erkennen van skills (door afgifte van batches, MBO-praktijkverklaringen, certificaten e.d i.p.v. diploma’s)
• Bedrijfsopleidingen/eigen Academy’s faciliteren voor de instroom bij bedrijven/instellingen
• Bedrijven ondersteunen die interne Academy’s opzetten voor eigen personeel t.b.v. personeelsbehoud en verhoging van de arbeidsproductiviteit.

4. Internationals

Dit zijn de arbeidsmigranten, internationale kenniswerkers en statushouders. Deze groep is in feite onuitputtelijk qua aantallen. Echter de Nederlandse samenleving moet wel de ruimte hebben hen te ontvangen en te huisvesten. Ook moet er voldoende draagvlak voor zijn.

Wat kan het onderwijs hieraan doen? De volgende acties zijn mogelijk:

• Opleidingen verder openstellen voor buitenlandse studenten die opleiden richting een cruciaal tekortberoep
• Buitenlandse studenten Nederlands laten leren en inburgeren tijdens hun verblijf
• Inzetten op behoud van (een deel van) buitenlandse alumni voor banen in Nederland
• Statushouders die inburgeren een (verkort) opleidingsaanbod bieden in samenspraak met tekortsectoren; daarbij meteen perspectief op eigen inkomen bieden
• Kinderen van arbeidsmigranten goed laten doorstromen naar beroepsopleidingen en universiteiten (kansenongelijkheid aanpakken).

Conclusie

Er is een rol weggelegd voor onderwijsinstellingen bij het aanpakken van cruciale tekortberoepen. Dit heeft de samenleving hard nodig: daar worden we met zijn allen beter van. Aan actiemogelijkheden geen gebrek. Deze acties moeten nu in gang gezet worden want de komende jaren zullen de tekorten in de voor samenleving en economie cruciale beroepen eerder toenemen dan afnemen. Dit vergt schoolbesturen die deze verantwoordelijke rol erkennen en bereid zijn verdere stappen te zetten.

Wil je meer inzicht in hoe onderwijs kan verbeteren en innoveren, download dan nu onze whitepaper “De 5 nieuwste trends in onderwijs”. In deze whitepaper worden trends en strategieën aangereikt om meer impact te maken.