In dit blog besteden we aandacht aan de demografische ontwikkelingen. Wat betekent deze trend voor de arbeidsmarkt? En hoe kan het onderwijs hierop inspelen?

De opbouw van de bevolking in Nederland verandert sterk de komende jaren. Dat leidt tot nieuwe thema’s waar aandacht aan moet worden besteed, zoals immigratie, vergrijzing en ontgroening.

Door te ontdekken welke thema’s belangrijk zijn, kun je daar beleid op maken. Op die manier bepaal je waar je de schaarste aan tijd, geld of energie aan wilt besteden. Als je de keuze hebt gemaakt, weet je beter waarop te investeren en ontstaat er beweging.

De invloed van demografische ontwikkelingen: wat je hierover moet weten

De Nederlandse bevolking blijft de komende jaren groeien. In 2070 zal Nederland 20,7 miljoen inwoners hebben, volgens de prognose van het CBS. In 2024 is de verwachting dat de Nederlandse bevolking de 18 miljoen inwoners passeert en in 2034 de 19 miljoen. De impact van de Coronacrisis op oversterfte en een lagere migratie is in deze prognose meegerekend. De verwachte groei wordt vooral gerealiseerd doordat er meer mensen naar Nederland komen en door een stijgende levensduur. In 2040 is een kwart van de bevolking 65-plus (CBS, 2023).

In 2022 groeide het aantal inwoners in vrijwel alle Nederlandse gemeenten. Dit kwam hoofdzakelijk door de toegenomen immigratie, onder andere van Oekraïners. Dat blijkt uit cijfers van het CBS over de bevolkingsontwikkeling tot 1 december 2022 (CBS, 2023). Veel jongeren trekken daarnaast de komende jaren naar de stad. Daardoor wordt in stedelijke gebieden (vooral in de Randstad) een groei voorspeld terwijl in de kleinere gemeenten sprake zal zijn van bevolkingskrimp. Niet alleen de Randstad trekt mensen aan, ook steden zoals Zwolle, Arnhem, Nijmegen, Amersfoort en Eindhoven groeien sterk. De toegenomen immigratie zorgde in de afgelopen 5 jaar voor minder krimpgemeenten dan voorgaande jaren (CBS, 2020).

Dit leidt op korte termijn vooral buiten de Randstad tot dalende leerlingenaantallen in zowel basis-, voortgezet-, als beroeps- en academisch onderwijs. Tot 2025 wordt een daling van het aantal basisschoolleerlingen verwacht, vooral in gemeenten in het noorden en oosten van Nederland (Riele, et al., 2019). Het voortgezet onderwijst krimpt met ongeveer 12% tot 2031. Opvallend is dat de verschillen sterk regionaal verdeeld zijn en dat een aantal kilometer verderop in plaats van krimp groei te zien kan zijn (Rijksoverheid, 2021).

Kennisbanen zijn niet gelijk verdeeld over Nederland. Ongeveer 19% van de banen in Nederland zijn kennisbanen. Dit zijn banen met specialistisch werk waarvoor een hbo- of universitaire opleiding nodig is. Deze banen zijn niet gelijk over Nederland verdeeld en bevinden zich vooral in stedelijke gebieden. Vooral in Utrecht, Amsterdam en Den Haag (de Randstad) zijn veel van deze banen te vinden (CBS, 2020).

Er zullen verschuivingen gaan plaatsvinden in de samenstelling van de groep werkenden in ons land. Er is sprake van vergrijzing en ontgroening van de beroepsbevolking. Het aandeel ouderen neemt verder toe en het aandeel jongeren neemt af. Regio’s waar een groei van de potentiële beroepsbevolking te zien is zijn regio’s die jongeren weten te trekken met opleidingsmogelijkheden of banen. Ook zijn hier de omstandigheden aantrekkelijk voor (kennis)migranten. Gemeenten waar de potentiële beroepsbevolking afneemt zijn dezelfde waar de bevolking als geheel krimpt (Riele, et al., 2019).

Verder is de verwachting dat er een toename komt van arbeidsmigratie. Een deel van deze migranten zal zich blijvend vestigen in Nederland en een gezin meenemen of stichten in ons land. Door deze ontwikkeling neemt de beroepsbevolking, ondanks de vergrijzing en ontgroening, netto toe. In de afgelopen twintig jaar heeft migratie naar Nederland en een tweede generatie van migranten in Nederland gezorgd voor 96% van de groei. In de komende decennia groeit de bevolking alleen nog door mensen met een migratieachtergrond (CBS, 2020). Alle gemeenten kregen er in 2022 per saldo (immigratie minus emigratie) inwoners bij door buitenlandse migratie. In ongeveer de helft van de gemeenten woonden op 1 december meer dan 5 Oekraïense immigranten per duizend inwoners. Renswoude (Utrecht), Gennep (Limburg) en Pekela (Groningen) ontvingen relatief de meeste Oekraïners: meer dan 20 per duizend inwoners (CBS, 2023).

Effecten in cijfers

Nederlandse bevolkingsgroei (CBS, 2023):

2024: 18 miljoen inwoners

2034: 19 miljoen inwoners

2070: 20,7 miljoen inwoners.

In de periode 2035–2050 neemt de potentiële beroepsbevolking in Nederland naar verwachting met een vergelijkbaar aantal toe als in de periode 2021–2035, namelijk met ruim 400 duizend mensen. De groei is dan ook gelijkmatiger over het land verdeeld. In diverse gebieden aan de rand van Nederland is niet langer sprake van duidelijke krimp, maar is de omvang van de beroepsbevolking min of meer stabiel (CBS, 2022).

Het aandeel 65-plussers stijgt van 18% (2015) naar 26% (2060). Het aandeel 80-plussers stijgt van 4% (2015) naar 11% (2060) (VN, 2017). Dit zou voor een krimp van de beroepsbevolking kunnen gaan zorgen, ware het niet dat de pensioenleeftijd inmiddels is gekoppeld aan deze demografische ontwikkeling. In 2026 is de verwachting dat 65-jarigen gemiddeld nog 20,82 levensjaren voor zich hebben (CBS, 2020).

Bovendien zorgt de stijging van het aantal ouderen dat een groter beroep zal worden gedaan op verzorgend personeel, waardoor dan ook het aantal banen in de zorg zal toenemen. De kosten hiervoor zullen echter wel maatschappelijk op te brengen moeten blijven.

Wat kun je doen?

Deze demografische veranderingen raken weliswaar veel mensen, maar de effecten hoeven lang niet altijd negatief te zijn. Zo kan het dalen van leerlingenaantallen en de beroepsbevolking in regio’s verschillende uitdagingen bieden, maar ook nieuwe kansen creëren. Organisaties in deze regio’s worden aangezet om hun innovatiekracht optimaal aan het werk te zetten. Zowel op sociaal/cultureel vlak en/of technologisch vlak. Dit kan leiden tot nieuwe interessante oplossingen en concepten.

In regio’s waarin sprake is van een krimp, gekoppeld aan een zichtbare uitstroom van HBO- en hoger geschoolden naar de steden kunnen talentprogramma’s worden opgezet. In zulke talentprogramma’s spannen bedrijfsleven, onderwijs en overheden zich gezamenlijk in om een zgn. Braindrain te voorkomen. Dit betekent bijvoorbeeld dat in de krimpregio’s extra ingezet wordt op stages voor studenten zodat zij de regio leren kennen. Of dat traineeships worden georganiseerd om pas afgestudeerden naar een regio te trekken en/of hen te behouden.

Belangrijk is dat oudere werknemers aan het werk blijven. Voor hen kunnen duurzame inzetbaarheidsprogramma’s worden ingezet. Dat betekent dat de werkgever en werknemer samen investeren in persoonlijke ontwikkeling, doorstroming en scholing zodat de kennis van de werknemer up to date blijft. Ook is belangrijk dat werkgevers bij hun werving en selectie oudere werknemers de kans blijven geven op een baan.

Creëer een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor internationale medewerkers. De prognoses laten zien dat de meeste groei ontstaat door migratie naar Nederland. Dit betekent ook een toename van internationale medewerkers in de potentiële beroepsbevolking. Overheden en bedrijven moeten rekening houden met de unieke behoefte en ondersteuning die internationale medewerkers nodig hebben om te participeren in de Nederlandse arbeidsmarkt. Het door gemeenten en bedrijven tijdig laten inspelen op deze behoefte creëert een aantrekkelijker vestigingsklimaat en zet de deur open voor nieuwe talent.

Ga er even voor zitten en breng in beeld wat deze trends en ontwikkelingen tot 2030 voor jou en je organisatie betekenen. Het is echt de moeite waard om de gevolgen in beeld te brengen! Vertaal de trends en gevolgen bijvoorbeeld in een SWOT-analyse. Welke kansen en bedreigingen zie je dan? En ben je hier al genoeg op voorbereid? Kun je je inzichten omzetten naar enkele concrete acties om hier profijt van te trekken? Omdat we vaak door de waan van dag deze tijd niet nemen, hebben we onvoldoende focus richting lange termijn. Terwijl over 10 jaar de wereld er gegarandeerd anders uit zal zien.

De maatschappij is continu onderhevig aan ontwikkelingen. Helemaal op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Zaak dus dat je als organisatie niet alleen op de hoogte bent van deze trends maar ook inzicht hebt in wat de impact is (of gaat zijn) van maatschappelijke ontwikkelingen op je organisatie, doelstellingen en prioriteiten. Wise up kan je hierbij wellicht van dienst zijn. We hebben een aantal tools ontwikkeld om kennis met ons te kunnen maken. Bijv. een gratis masterclass. Kijk snel verder wat we nog meer voor je in huis hebben.

Lees ook onze andere blogs in deze reeks:

• De trend van technologische vooruitgang
• Trends in de economie
• De invloed van sociaal-politieke ontwikkelingen
• De trends op het gebied van energietransitie

Over Wise up Consultancy: Wij helpen (semi)overheden, onderwijsinstellingen en netwerkorganisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Hiermee bewerkstelligen we maatschappelijke impact door de arbeidsmarkt in balans te houden en zo veel mogelijk mensen mee te laten doen.