Kunstmatige intelligentie (AI) ontwikkelt zich in een razend tempo. Ook binnen het onderwijs worden AI-tools steeds vaker ingezet om processen efficiënter te maken en het leerproces te ondersteunen. Denk aan gepersonaliseerde leerpaden, automatische toetsanalyses en studieadvies op basis van data. De potentie is groot, maar wie verder kijkt dan deze voordelen, ziet ook de risico’s die gepaard kunnen gaan met AI. Niet iedere leerling profiteert namelijk in gelijke mate van deze technologische vooruitgang. Zonder gerichte inzet kan AI bestaande onderwijsongelijkheid juist versterken.

Hoe zorgen we ervoor dat AI bijdraagt aan gelijke kansen voor alle leerlingen in plaats van die verder onder druk te zetten? In deze blog vertellen we hoe AI kansenongelijkheid kan versterken en zetten we drie strategieën uiteen om kansenongelijkheid door AI in het onderwijs tegen te gaan.

1. Versterk AI-geletterdheid bij leerlingen en onderwijsprofessionals

Om AI effectief te kunnen gebruiken, is AI-geletterdheid van groot belang. Het gaat daarbij niet alleen om het technisch kunnen gebruiken van AI-tools, maar ook om het kritisch kunnen beoordelen van informatie, het stellen van de juiste vragen en het vermogen om AI doelgericht in te zetten. Deze vaardigheden zijn echter niet gelijk verdeeld. Leerlingen uit gezinnen met beperkte financiële middelen, minder ondersteuning vanuit huis of beperkte digitale ervaring hebben vaak minder toegang tot de kennis en middelen die nodig zijn om AI effectief te gebruiken. Daardoor dreigt AI de kloof tussen wie al digitaal vaardig is en wie nog ondersteuning nodig heeft verder te vergroten.

AI verandert daarnaast niet alleen het leerproces van leerlingen, maar ook het werk van de mensen die hen begeleiden. Denk aan docenten, studiebegeleiders en mentoren. Ook zij krijgen in toenemende mate te maken met AI-toepassingen in hun dagelijkse werkzaamheden. Toch blijkt dat veel docenten en onderwijsondersteuners nog zoekende zijn in hoe ze deze technologie verantwoord kunnen inzetten. Hoe laat je leerlingen bijvoorbeeld gebruikmaken van AI bij opdrachten, zonder dat dit tot ongelijkheid leidt tussen leerlingen met verschillende niveaus van AI-geletterdheid?

Gebrek aan kennis van AI kan ertoe leiden dat deze technologie ineffectief wordt ingezet, of dat deze onbedoeld nadelig uitpakt voor juist die leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Het is daarom van belang dat ook deze groep de juiste kennis en handvatten krijgt om AI op een eerlijke en effectieve manier te gebruiken. Zo krijgen alle leerlingen gelijke kansen om van AI te kunnen profiteren.

Aanbeveling: integreer AI-geletterdheid structureel in het curriculum, vanaf het primair onderwijs tot en met het mbo en hoger onderwijs. Investeer daarnaast in de deskundigheid van leraren en andere onderwijsondersteuners, zodat zij AI kunnen inzetten op een manier die past bij hun onderwijsdoelen en bij de diverse achtergronden van hun leerlingen.

2. Zorg voor gelijke toegang tot technologie

Om met AI te kunnen werken, heb je niet alleen kennis nodig, maar ook toegang tot de juiste middelen. Denk aan een laptop, stabiele internetverbinding en toegang tot relevante software. Toch blijkt uit de praktijk dat deze voorzieningen lang niet voor iedere leerling vanzelfsprekend zijn. Zeker bij het gebruik van AI-toepassingen, die vaak rekenkracht en een stabiele internetverbinding vereisen, kan dit gevolgen hebben voor de onderwijskansen.

Welke laptop een school voorschrijft, hoe hoog de kosten voor de ouders zijn en welke financiële steunregelingen er beschikbaar zijn, verschilt per gemeente en per school. Daardoor kan de ene leerling zelf een laptop moeten aanschaffen, terwijl een leerling op een andere school er kosteloos een ter beschikking krijgt. Juist leerlingen die opgroeien in gezinnen met minder financiële middelen worden hierdoor het hardst geraakt, waardoor ongelijkheid in het onderwijs wordt vergroot.

Aanbeveling: zorg ervoor dat alle leerlingen kunnen beschikken over de technologische basisvoorzieningen die nodig zijn voor volwaardig onderwijs in een tijd waarin AI een steeds grotere rol speelt. Denk aan uitleenprogramma’s voor laptops, ondersteuning voor gezinnen met een laag inkomen, en voldoende en toegankelijke werkplekken op school. Zet hiervoor in op structurele samenwerking tussen schoolbesturen, gemeenten en andere betrokken partijen zodat gelijke kansen voor leerlingen niet afhankelijk zijn van waar ze naar school gaan.

3. Ga bewust en kritisch om met algoritmes in het onderwijs

Een misverstand is dat AI per definitie neutraal is. In werkelijkheid zijn algoritmes vaak getraind op historische data, waarin bestaande vooroordelen of ongelijkheden opgeslagen kunnen zijn. Als we deze systemen zonder kritische blik toepassen, kunnen vooroordelen uit het verleden opnieuw invloed hebben op beslissingen van nu. Zo gebruiken onderwijsinstellingen steeds vaker adaptieve leersystemen (AL-systemen) met de intentie om onderwijs geautomatiseerd op maat aan te bieden. Wanneer deze systemen over onvolledige of foutieve informatie beschikken, kunnen zij verkeerde conclusies trekken over het niveau of de behoeften van een leerling.

Daarnaast blijkt dat adaptieve leersystemen moeilijker de behoeftes vaststellen van leerlingen die de lesstof minder goed beheersen dan van leerlingen die de stof beter beheersen. Dit kan wederom leiden tot een mismatch tussen het door AI-gegenereerde onderwijsplan en de daadwerkelijke hulpvraag van een leerling.

Juist in de context van het onderwijs, waar beslissingen grote gevolgen kunnen hebben voor iemands toekomst, is het van belang dat algoritmes eerlijk en transparant worden ingezet. Dit betekent niet dat AI binnen het onderwijs onbruikbaar is. Door kritisch te kijken naar algoritmes en hierover bewustzijn te creëren, kunnen AI-toepassingen tijd besparen en nieuwe inzichten opleveren.

Aanbeveling: hanteer heldere richtlijnen voor het gebruik van AI in het onderwijs. Leg vast welke beslissingen AI mag ondersteunen, hoe systemen worden geëvalueerd op neutraliteit en welke data worden gebruikt. Betrek leerlingen, ouders en leraren bij het gesprek over transparantie en het gebruik van AI, zodat AI binnen het onderwijs een hulpmiddel kan zijn dat controleerbaar en uitlegbaar is.

Tot slot: AI vraagt om toekomstgericht onderwijsbeleid

De inzet van AI in het onderwijs biedt veel mogelijkheden, maar is niet zonder risico’s. Wie gelijke kansen binnen het onderwijs wil versterken, moet daar ook in het AI-beleid bewust op sturen. Dat vraagt om samenwerking tussen schoolbesturen, leraren, beleidsmakers en ondersteunende diensten. Door AI-geletterdheid binnen het onderwijs te vergroten, technologische ongelijkheden te verkleinen en AI-systemen kritisch te blijven beoordelen, kan AI juist ingezet worden om kansen binnen het onderwijs te vergroten.

Hoe kan Wise up hierbij helpen?

Met de invoering van de EU AI Act, de nieuwe wetgeving rond het gebruik van AI binnen de EU, ziet Wise up het belang van ondersteuning bij een zorgvuldige implementatie. Eerder publiceerde we een whitepaper over AI en de toekomst van werk. Vorige week volgde ons whitepaper over de AI leer(r)evolutie, over innoveren in onderwijs en organisatie. Daarnaast bieden we de masterclass ‘AI in het onderwijs’ aan. Wil je weten hoe we organisaties ondersteunen bij dit thema? Neem dan gerust contact met ons op.

Over Wise up Consultancy:

Wise up helpt (netwerk)organisaties bij het oplossen van vraagstukken op het gebied van arbeidsmarkt, onderwijs en economie. Dit doen we door het inzetten van ervaren project- en programmamanagers, enthousiaste onderzoekers, HR partners en bevlogen adviseurs. Hiermee brengen we complexe opdrachten en vraagstukken van onze klanten tot een succesvol resultaat zodat zij zelf kunnen excelleren. Wij bouwen daardoor mee aan een duurzame en veerkrachtige economie waarin iedereen meedoet en zichzelf optimaal kan ontwikkelen.